Đến với bài thơ “HÀ NỘI NGÀY CON XA” của Nguyễn Thị Toán

ĐẾN VỚI BÀI THƠ “HÀ NỘI NGÀY CON XA” CỦA NGUYỄN THỊ TOÁN

(Nguyễn Thị Minh Hương) 

Bắt đầu từ cái tên tập sách: “Hà Nội ngày con xa” này, nó đã khiến tôi suy nghĩ như một điều cần tìm cho cái duyên của tập sách! Bởi: Tác giả sinh ra, lớn lên ở mảnh đất Diêm Điền, Thái Thụy, Thái Bình (tỉnh cũ), nay là Hưng Yên (tỉnh mới), rồi cô gái ấy lại bén rễ, trưởng thành trên mảnh đất Tây Nguyên hùng vĩ sau khi tốt nghiệp Văn khoa - Sư Phạm I Hà Nội. Vậy nguyên cớ gì mà tác giả chọn cho cuốn sách riêng thứ hai này của mình cái tên như của một con người sinh ra ở Hà Nội, hoặc đã gắn bó với Hà Nội thật lâu rồi, hoặc có một điều gì đặc biệt khác nữa…Và tất nhiên rồi, lý do thứ nhất không phải, lý do thứ hai chắc cũng không, chì còn lý do thứ ba thôi…Và tất nhiên rồi, phải đọc, đọc cho hết những trang sách đang có trong tay mình với cái tên tác giả: Nguyễn Thị Toán….

Tôi đọc và nhận ra có một bài thơ mang tên: “Hà Nội ngày con xa” đặt ở cuối phần thơ trong tập sách này. À! Hóa ra, đây là một bài “Đinh” của tập sách! Bài thơ trở thành tên gọi chung cho cả tập - nó mang linh hồn của tập sách - nó đại diện cho tiếng lòng của nhà thơ! Đây cũng là cách chọn tên sách thường gặp, điều đó chứng tỏ Bài thơ này là một tâm đắc của tác giả. Một bài thơ gửi lại cho mẹ, cho Hà Nội khi tác giả tạm biệt mẹ, tạm biệt Hà Nội nơi ấy có mẹ đang ở, đang sống những ngày tháng tuổi cao… sau sự ra đi của người cha hiền hậu, nhân từ… để cô ấy đi về phương Nam - nơi cô ấy sống với một miền quê thứ hai của mình. 

Ngổn ngang tâm sự, ngổn ngang tâm trạng, để rồi bao nhiêu cảnh sắc của Hà Nội hiện về - mà không phải “hiện về”, phải là “đi theo” nàng thơ mới đúng! Hà Nội theo nàng ấy vào phương Nam, Hà Nội ở trong ngăn tim yêu của người con yêu mẹ, thương mẹ! Tôi lại chợt nhớ: Hà Nội cũng không phải quê hương thứ nhất của mẹ Toán, cũng là quê thứ hai thôi! Nhưng Hà Nội lúc này có mẹ! Mà như nhân gian thường nói: “Mẹ ở đâu- Thủ đô ở đó”- Chữ “Thủ đô” ở đây không trùng với Hà Nội thật trong bài nhưng vẫn có ý nghĩa lí giải cho một không gian trung tâm của nỗi nhớ, tình thương, trung tâm đoàn tụ gia đình- chính là nơi có người Mẹ! bởi vậy mà Hà Nội với tác giả lúc này thiêng liêng vô cùng- Đó là nơi chốn mà “người đi nhưng lòng ở lại!”. Hà Nội bỗng trở thành cái cớ cho hồn thơ với những: 
 

“Lá bàng rụng bay bay trên phố…

Mùi cốm mới thơm

theo gánh hàng rong

Mặt hồ còn ngái ngủ trong sương… 

Và nhất là “Người và xe vẫn ngược xuôi trên phố phường mê mải”…- một nét rất Hà Nội. Để rồi, trên cái nền ấy, bao tiếng thơ, tiếng “thương cha nhớ mẹ” cứ đong đầy từng câu chữ, khiến lòng người đọc cứ rưng rưng!

Chỉ ký ức là ngưng đọng lại

từ ngày cha khuất xa

chiếc bàn trà mồ côi,

trang sách buồn không mở

Mắt mẹ mãi nhìn căn phòng khép cửa

như thể chỉ cần kiên nhẫn chờ

Là cha sẽ bước ra…

Đó, bạn đọc thấy không, Một Hà Nội ngập tràn bóng hình cha mẹ của thi sĩ! Hình ảnh cha là hoài niệm qua chiếc bàn trà mồ côi, trang sách buồn…Hình ảnh mẹ là thật, là hiện hữu trong thời khắc này với đôi mắt mãi nhìn căn phòng khép cửa…Kiên nhẫn chờ… Để rồi một ảo ảnh mơ ước hiện ra rất thật- cái thật của kỷ niệm, cái thật đã đi qua bao năm tháng trong không gian của căn nhà cha mẹ:
 

Mắt mẹ mãi nhìn căn phòng khép cửa

như thể chỉ cần kiên nhẫn chờ

Là cha sẽ bước ra…

Bên ban công cha cùng mẹ ngắm hoa

Ủ ấm bàn tay chén trà mỗi sớm 

Tivi mở chương trình chào buổi sáng 

Những thanh âm thân thuộc đến nao lòng…

Chao ôi! Đọc những câu chữ này sao thấy những cái bình dị đời thường của cha mẹ, người thân lại trở nên quý giá ngàn vàng đến vậy khi nó lùi vào dĩ vãng, khi người thân của ta rời cõi tạm để đến một thế giới mà không ai được nhìn thấy, thế giới mà chúng ta mong cầu thật yên bình, hết lo âu…chỉ có tin và cầu mong như thế, chúng ta mới bớt buồn đau trong cuộc “sinh ly tử biệt” với máu thịt của mình! Với thi sĩ Nguyễn Thị Toán, trên hết là : nhớ cha, sau nữa là hiểu mẹ, động viên mẹ những ngày tháng không có cha đồng hành, không có mình bên cạnh…

Mẹ ơi, con mong mẹ đừng buồn!

Con chỉ đi như dòng sông tìm biển 

nhưng nơi khởi nguồn

vẫn là bến nước mẹ trong 

Mưa ngâu ơi, xin đừng quá thong dong 

Để nỗi nhớ cha thấm vai gầy mẹ lạnh!

Những lời dặn, những lời ước, lời cầu xin sao mà chân thật, da diết đến thế! Có câu chữ đạt đến độ mĩ từ rất cao như: “ Bến nước mẹ trong”; nỗi nhớ cha thấm vai gầy mẹ lạnh! Hay hình ảnh: “ chiếc bàn trà mồ côi”…,

Thơ của Nguyễn Thị Toán là thơ của chữ Hiếu sâu đậm, trăn trở, khắc khoải. Bao cảm xúc của một người con xa quê, xa mẹ đã hoá những lời ca mộc mạc, chân thành. Cao trào cảm xúc của bài thơ chính là phút chia xa Hà Nội thực rồi. “ Tạm biệt mẹ con đi…- chính giây phút ấy, tất cả Hà Nội ùa về, ào vào trong lòng nhà thơ! Nào là Thu Hà Nội, là “cúc rực vàng”, là “nồng nàn” hoa sữa, là “tiếng guốc ai trên vỉa hè gõ vội”… thân thương lắm, nét riêng Hà Nội vô cùng! không lẫn với bất cứ không gian nào khác. Điều ấy là minh chứng cho một tâm hồn nhạy cảm với cỏ cây, thiên nhiên, với quê hương đất nước mình… Và rồi, điểm sâu lắng nhất vẫn là những hình ảnh không thể nào đẹp hơn trong ký ức về những người thân yêu: người cha đại lượng, nhân từ, người mẹ yêu thương, dịu hiền, người mẹ bây giờ cô đơn… để rồi cô gái- người con thảo hiền- tác giả bài thơ muốn ôm trọn tất cả vào lòng, muốn mang theo mình trên hành trình thiên lý :

Mang theo cả nụ cười dịu dàng sao, của mẹ,

Tiếng gọi khẽ của cha - sáng nào con ngủ trễ;

Nồi xôi thơm, thơm nức mấy gian nhà 

Bát canh cua mát ngọt cả trưa hè

Tấm khăn len mẹ đan ấm bao mùa đông giá…

Con muốn được mang theo tất cả…

Để giữa một chiều gió lạnh phương xa,

con biết mình chưa bao giờ rời Hà Nội

Chưa bao giờ rời vòng tay mẹ, đi xa…

Hành trang của cô gái thật nhiều, thật “đa mang”, thật nặng ân tình! Cả một trời Hà nội, cả một đời mẹ, đời cha!

Hạ Long mùa thu 2025

N.T.M.H