Bà nội tôi

BÀ NỘI TÔI

(Ánh Tuyết)

Bà nội tôi sinh ra trong một gia đình dòng dõi quan chức, con gái họ Đỗ ở làng Đa Phú huyện Hưng Hà. Bà về làm dâu nhà tôi cũng là gia tộc  dòng dõi nhất vùng (là nói về giai đoạn trước cải cách ruộng đất). Bà tôi mang phong cách của người con nhà gia giáo. Dáng bà đẹp, lúc nào cũng mực thước, chuẩn chỉ. Dù bận m công việc thế nào bà cũng luôn ăn mặc tươm tất sạch sẽ. Bà có nét kiêu sa, đài các của người tầng lớp trung lưu.

Thế nhưng cuộc đời bà là những bi kịch lớn đau buồn. Ông nội mất sớm,bà phải thay chồng quán xuyến gia tộc,dạy dỗ con cái bảo ban người làm( nhà giàu thuê người làm). Có hai người con trai thì bố tôi đi theo cách mạng, năm 1945 ông là chỉ huy trưởng lực lượng quân sự cướp chính quyền huyện Duyên Hà. Ông trở thành cán bộ Trung đoàn,chỉ huy bộ đội đánh ở mặt trận Hà Nam Ninh rồi hy sinh ở tuổi 31, để lại mẹ già, người vợ trẻ và ba anh em tôi côi cút. Mẹ con bà cháu nương tựa vào nhau qua những đận khốn khó khi giặc càn vào làng,đốt nhà, cướp của.

Hoà bình mẹ con bà cháu tôi nhặt nhạnh từ đống đổ nát dựng tạm ngôi nhà che mưa nắng. Bác cả tôi làm công chức nhỏ cùng vợ con sống ở Hải Phòng. Chả biết nghĩ thế nào năm 1954 ông dắt vợ con theo đoàn người vào Nam, vào tận Châu Đốc  làm công chức cho chính quyền ngụy. Bấy giờ những người như bác tôi bị gọi là theo giặc. Bố mẹ anh em bị ảnh hưởng lắm. Gia đình có người theo giặc… Bà nội tôi cứ khóc: con ơi, có hai thằng con giai, đứa là liệt sỹ, đứa đi theo người ta làm khổ mẹ, còn có cơ hội về nhìn mặt mẹ nữa không!

Cải cách ruộng đất bà nội bị quy thành phần địa chủ, bà sợ lắm. Ruộng đất ông bà để lại nếp nhà như thế (trước khi giặc Pháp đốt, cướp hết), đến khi nghèo khó xác xơ thì bị quy địa chủ. Thời đại thế, nào biết bóc lột là gì.

May thay bà là mẹ liệt sỹ, lại có con dâu (mẹ tôi) đang công tác trong chính quyền xã nên bà không bị đấu tố. Nhưng bà sợ không dám đi đến đâu, suốt ngày chỉ cặm cụi việc nhà, chăm lo anh em tôi để mẹ yên tâm công tác. 

Bà là cả một kho kiến thức dân gian. Tuổi thơ tôi thấm đẫm những câu chuyện cổ, ca dao tục ngữ bà truyền cho. Hàng đêm, phần đầu của đêm tôi nằm khoanh trong lòng bà, nửa đêm mẹ đi họp về mẹ cõng tôi sang ngủ cùng mẹ. Tôi cứ thế lớn lên trong tình yêu thương đó.

Bà nội nấu ăn cực khéo. Chỉ có củ ráy ngứa rách mồm mà bà chế biến thành món chè ráy thơm ngon, ăn rồi nhớ mãi. Bà ngả tương thơm ngon nhất làng tôi. Nhà nào muốn có chum tương ngon đều phải mời bà đến giúp. 

Mẹ tôi bảo: mẹ già bằng ba lượt dậu, không có bà, mẹ chẳng biết xoay xở thế nào. Anh em tôi khôn lớn dần,anh cả học đại học Y ra làm bác sĩ, anh hai vào bộ đội, tôi thì cũng là học sinh cấp III trường huyện. Chúng tôi có bà, có mẹ che chở được sống những năm tháng tuổi thơ yên bình, dù còn thiếu thốn mọi thứ, nhất là tình cảm của người cha, người bác.

Bà cũng đã già, bà bảo: bà bằng tuổi Cụ Hồ, năm nay tròn 79 tuổi. Cụ Hồ vừa mất, thế thì bà cũng sắp về với tổ tiên rồi. Nào ngờ, vào đúng 1 giờ sáng của ngày 23 tháng chạp năm 1979, bà nội tôi về với tổ tiên. Đất nước đang có chiến tranh mọi thứ đều khó khăn và tuân theo mọi quy định của thời chiến. Đám tang bà nội sơ sài giản tiện lắm. Không có người con trai nào chống gậy vông đi giật lùi tiễn bà. Khi bà còn sống, chúng tôi cũng không có điều kiện chăm lo cho bà chu đáo. Bà chỉ ao ước muốn có tấm áo cánh bằng vải phin nõn mặc đi lễ chùa mà không có nổi. Bà nội tôi mất đúng ngày 23 tháng chạp nên không có giỗ riêng (thiệt thế chứ). 

Đã bao năm rồi tôi vẫn không quên mùi trầu thơm nồng bà ăn,miếng oản,quả chuối bà đi lễ phần dành cho.

Đã bao năm cứ nghĩ về bà là lòng rưng rưng… nhớ thương, ân hận...

Giá mà...không!... làm gì còn cơ hội cho tôi chuộc lại những ân hận của mình. "Khi cháu biết thương thì đã muộn/bà chỉ còn là nấm cỏ thôi" - Bằng Việt.

Bà ơi!

Thắp nén nhang thơm cháu nhớ bà

Hẳn là ngoài cánh đồng xa bà buồn.

Giá mà...có chợ âm dương.

Cháu mua tấm bánh đúc mềm bà ăn.

Nhớ bà đen nhức hàm răng.

Người hiền,nếp áo vành khăn cũng hiền.

Nước mình giặc giã liên miên .

Cha con ngã xuống chiến trường năm xưa.

Mẹ con dầu dãi nắng mưa

Việc nhà,viêc nước,sớm trưa tảo tần.

Ba lượt dậu mẹ vững chân

Anh em cháu cũng lớn dần bay xa

Mang theo câu hát của bà

Chỉ thương chân chậm mắt lòa bà ơi!

Cháu giờ đã lớn khôn rồi...

Bà thì cũng đã ra người ngàn năm...

Xanh xanh vạt cỏ bà nằm.

Có nghe lời cháu thì thầm chiều nay...

Nhân ngày giỗ bà nội của tôi.

Ánh Tuyết