Một già một trẻ bằng nhau

MỘT GIÀ MỘT TRẺ BẰNG NHAU

(Đào Thanh Bình)

Người ta thường nói “Một già - Một trẻ, bằng nhau”. Tôi cũng thường hay dẫn thế khi muốn khơi gợi ở người trẻ sự cảm thông, lòng trắc ẩn trước những vụng về, chậm chạp, lãng trí… của mình - một người già.

Khi thực hiện dự án Bà Đọc Cháu Nghe và đặc biệt khi bắt đầu NHẬT KÝ QUÊN, tôi đã thêm lần nữa nghĩ về cấu nói đó, và tôi chắc chắn muốn phản biện rằng: Một già - Một trẻ, không thể bằng nhau.

Sức chứa và chức năng của não bộ ở trẻ em và người già có sự khác biệt đáng kể, phản ánh các giai đoạn phát triển và lão hóa. Và tôi đã tìm được tiếng nói đồng thuận khi trò chuyện cùng GeMiNi. Hắn cho tôi câu trả lời vô cùng thú vị, khoa học & thực tiễn:

1. Não bộ Trẻ em (Giai đoạn Phát triển)

Kích thước và Khối lượng: Não trẻ em phát triển rất nhanh trong những năm đầu đời. Khi mới sinh, não chỉ bằng khoảng \frac{1}{4} kích thước người lớn, nhưng đến 2 tuổi đã đạt khoảng \frac{3}{4}, và gần như bằng kích thước người lớn ở tuổi thứ 5.

Kết nối thần kinh (Synapse): Giai đoạn này được đặc trưng bởi sự hình thành và "tỉa bớt" (pruning) khớp thần kinh (synapse) một cách nhanh chóng. Việc hình thành nhiều kết nối mới tạo ra một khả năng học hỏi và thích ứng cao, thường được gọi là tính dẻo dai thần kinh (neural plasticity).

Vỏ não (Cortex): Mặc dù kích thước gần bằng, các cấu trúc quan trọng như độ dày vỏ não và thể tích chất trắng tiếp tục hoàn thiện, đặc biệt là vỏ não trước trán, vùng chịu trách nhiệm về hành vi điều hành, lý luận và kiểm soát xung động, sẽ phát triển đến đầu tuổi trưởng thành.

Khả năng Ghi nhớ và Học hỏi

Trí nhớ Ngắn hạn và Dài hạn: Trẻ em có thể thể hiện khả năng ghi nhớ tốt hơn người lớn trong một số bài kiểm tra trí nhớ ngắn hạn, và khả năng ghi nhớ của chúng gắn liền với cảm xúc hoặc các sự kiện tạo ra xúc động mạnh.

Học hỏi: Khả năng tiếp thu ngôn ngữ, kỹ năng vận động và kiến thức mới của trẻ rất mạnh mẽ do tính dẻo dai thần kinh cao.

2. Não bộ Người già (Giai đoạn Lão hóa)

Kích thước và Khối lượng: Khi về già, não bộ thường trải qua quá trình teo nhỏ nhẹ, với các vùng như hồi hải mã (quan trọng đối với trí nhớ) và vỏ não mỏng đi. Thể tích chất trắng (các bó sợi thần kinh liên kết các vùng não) cũng có thể giảm.

Lão hóa: Não có thể có các dấu hiệu "trông già hơn" với thể tích nhỏ hơn và vỏ não mỏng hơn, điều này thường liên quan đến tốc độ lão hóa nhanh hơn so với tuổi thực.

Khả năng Ghi nhớ và Nhận thức

Trí nhớ và Tốc độ Xử lý: Tốc độ xử lý thông tin và trí nhớ ngắn hạn (working memory) thường có xu hướng suy giảm. Khả năng suy nghĩ nhanh nhạy có thể đạt đỉnh vào khoảng 18-19 tuổi.

Khả năng Tích lũy (Crystalized Intelligence): Tuy nhiên, một số chức năng lại được cải thiện hoặc duy trì tốt hơn. Người lớn tuổi có kiến thức tổng thể và kinh nghiệm sống phong phú hơn (được gọi là trí tuệ kết tinh hay Crystalized Intelligence), có thể đạt đỉnh điểm ở tuổi 70. Khả năng hiểu các tín hiệu cảm xúc xã hội của người khác cũng có thể tốt hơn ở độ tuổi 40-50. 

GeMiNi không nói trực tiếp vào tuổi 60 nhưng tôi biết bộ não của tôi đang thoái lui, tôi đang quên nhiều hơn, nhớ nhanh mà không nhớ lâu nữa. Thấu đáo điều đó, tôi thực hành ghi nhớ, chủ yếu ghi nhớ lại, kiên trì như cách ngày xưa được mẹ dạy cho những phản xạ có điều kiện đầu tiên, để trưởng thành. Mỗi ngày ở tuổi 60+ với tôi, giờ đây đều là một món quà, tôi xin nhận lại từ cuộc đời để lớn lên từng chút và tình nguyện trao đi mỗi ngày yêu thương cho tất cả, để giải phóng bộ nhớ, giải phóng trí não cho những ghi nhớ quan trọng tuổi 60, 70 và hơn nữa.