Thanh minh

THANH MINH
(Dương Chính Chức)

Ngày 05/4 là Tiết Thanh Minh (淸明). Thanh là trong (không phải xanh), Minh là sáng. Thanh Minh tiết trời trong sáng, quang quẻ. Thanh Minh đến thì Nồm ẩm rời đi, thi thoảng có mưa bụi lất phất, rồi nửa tháng sau là đến mưa rào (Cốc Vũ). Thích nhất là hết Nồm, mọi thứ khô ráo, sạch sẽ.

Thanh Minh thì đi tảo mộ. Tảo mộ (掃墓) thì tảo là quét dọn, mộ là mồ mả.

Có người nói người Việt vốn tảo mộ vào trước Tết Nguyên Đán, thường vào khoảng từ Rằm tháng Chạp đến trước Giao thừa, vừa dọn mộ cho sạch, vừa để cúng trước khi năm mới sang, chỉ vì sau này theo tục của người Trung Hoa nên đổi tảo mộ về Thanh Minh. Cái này cần phải kiểm chứng vì chưa nghe bao giờ.

Có người bảo người Việt bắt chước người Hoa tảo mộ vào Thanh Minh vì ảnh hưởng từ một câu trong truyện Kiều là "Thanh minh trong tiết tháng Ba, Lễ là tảo mộ, hội là đạp thanh" trong khi truyện Kiều là từ tích bên Trung Quốc. Lập luận này không có cơ sở, không cần truy xét.

Trước Tết ra mộ dọn cỏ, cúng kiếng là việc của trước Tết, chỉ là nhổ vài ngọn cỏ thôi. Còn cái việc tảo mộ dịp Thanh Minh nó rất khác, động chạm vào mộ nhiều hơn, điển hình là đắp thêm đất cho mộ. Nghe đâu từ thời Lý đã thế.

Tiết Thanh Minh ở Triêu Tiên, Hàn Quốc, tuy không phải là ngày lễ rất lớn nhưng cũng là dịp lễ trọng. Người Triêu, Hàn dọn cỏ (산소 돌보기), sửa mộ (묘자리 고치기), thậm chí sửa cả nhà (집 수리) vào dịp này. Vào dịp Thu Tịch (Trung Thu) họ cũng thăm mộ nhưng chỉ làm nhẹ thôi, không sửa lớn.

Ở các nước Đông Á dùng Âm lịch thì Tiết Thanh Minh vốn đã là thế rồi. Đó là một dịp lễ hội mà lễ là tảo mộ, hội là đạp thanh. Chỉ có bây giờ phần hội nhạt nhòa, ít đi chơi dịp này thôi.

Từ mấy hôm nay, trên nhiều vùng đất ở Việt Nam, mọi người tranh thủ về quê tảo mộ, tiện quây quần hàn huyên.

(Ảnh: người Tày ở Chợ Đồn tảo mộ dịp Thanh Minh; tảo mộ ở Triêu Tiên; tranh vẽ một cảnh tảo mộ bên Trung Hoa, chắc thời nhà Thanh).