Ngôi nhà xưa trong “Giấc Mơ Con” - Đọc Nguyễn Thị Toán bằng cảm thức thời gian

Thứ sáu - 12/09/2025 11:55

(Ảnh: Nhà văn Bùi Thị Biên Linh)

NGÔI NHÀ XƯA TRONG "GIẤC MƠ CON" - ĐỌC NGUYỄN THỊ TOÁN BẰNG CẢM THỨC THỜI GIAN
(Bùi Thị Biên Linh)

Tôi thích quan niệm: “Thơ là nơi trú ẩn của những điều tưởng đã mất, là vùng đất âm thầm cất giữ linh hồn của thời gian” (Paul Éluard). Nơi ấy quả là sâu sắc khi ta hiểu rằng trong thế giới hiện đại - nơi tốc độ và thực dụng lấn áp những chiều sâu lặng lẽ của cảm xúc - thơ ca hơn bao giờ hết vẫn âm thầm làm nhiệm vụ giữ gìn ký ức, nâng niu những giá trị nhân văn và trở thành nơi chốn để con người tìm về bản nguyên của chính mình. Trong mạch nguồn ấy, “Giấc Mơ Con” của tác giả Nguyễn Thị Toán thực sự là những lời thủ thỉ nhẹ nhàng mà thấm thía mộc mạc, giàu sức gợi, gợi lên bao ký ức của một thời thơ ấu đã xa. Bài thơ như một bản giao hưởng dịu dàng tha thiết của tình bà, nghĩa mẹ, bóng cha và hồn quê chân chất. 

Tác phẩm không chỉ là một khúc trữ tình thuần túy mà còn gợi ra cả một miền văn hóa - nơi những chi tiết nhỏ bé như mái rạ, lá dong, củ khoai, củ sắn... lại chứa đựng bao cảm xúc và biểu tượng cho những giá trị gần gũi mà thiêng liêng của gia đình, của văn hóa làng quê. Qua những dòng hoài niệm đầy ắp yêu thương, qua thi pháp hoài niệm và sự vận động của thời gian nghệ thuật, Nguyễn Thị Toán đã viết nên những dòng thơ lay động về một miền dấu yêu mà mỗi chúng ta luôn khao khát được quay về. 

Giấc Mơ Con đưa người đọc về miền ký ức tuổi thơ nơi mái rạ đơn sơ, nơi bếp lửa hồng ấm áp, nơi gương mặt thân yêu của bà, của mẹ cha hiện lên bằng ánh sáng của yêu thương, nhẫn nại và thiêng liêng. 

Bài thơ mở đầu bằng một hình ảnh có tính chất giao thoa giữa hiện thực và giấc mộng. 

“Trong giấc mơ con về lại tuổi thơ. 

Mái rạ đơn sơ ríu rít bầy sẻ nhỏ. 

Bếp lửa bà nhen ấm chiều trở gió. 

Mẹ hong tóc sau hè hương bưởi mãi còn vương…” 

Giấc mơ không chỉ là không gian thực mà trong thi ca, nó là cánh cửa mở về tiềm thức sâu xa nhất của con người. Theo quan niệm trong “Phân tâm học và nghệ thuật” giấc mơ chính là sự trở về của những ẩn ức, những khát khao bị dồn nén. Ở đây, giấc mơ của con người là cuộc hành trình quay lại nơi “quê hương tâm tưởng” - nơi tuổi thơ không còn hiện diện trong đời thực nhưng vẫn sống động trong tâm hồn thi sĩ. Nguyễn Thị Toán đã khéo léo dùng thể thơ tự do có nhịp điệu mềm mại để diễn tả giấc mơ ấy mở ra từng lát cắt của ký ức. Không phải những sự kiện lớn lao mà những hình ảnh, chi tiết rất đỗi thân quen bình dị: mái rạ, bếp lửa, mẹ hong tóc bên thềm... Những hình ảnh ấy chan chứa yêu thương về một nền văn hóa nông nghiệp thấm đẫm hồn dân tộc. 

Không gian gia đình là trung tâm cảm xúc của bài thơ. Ở đó, mỗi thành viên hiện lên như một biểu tượng: người bà là hiện thân của hiền hậu, bao dung kết tinh vẻ đẹp truyền thống và trí tuệ dân gian:  

“Mái tóc bà bồng bềnh mây trắng

Như Bụt hiền trong mỗi giấc mơ con…”

Hình ảnh “Bụt hiền” là một ẩn dụ đẹp không chỉ gợi ra tín ngưỡng dân gian mà còn biểu tượng cho sự thánh thiện, nhân từ của người bà. Hình ảnh “Bếp lửa bà nhen ấm chiều trở gió” như ngầm khẳng định bà là người giữ lửa cho gia đình và nuôi dưỡng tâm hồn của cháu. Người cha là biểu tượng của âm thầm hi sinh, cha là trụ cột trong nhà. Cha âm thầm hy sinh gánh vác nhọc nhằn, những giọt mồ hôi của cha đã nuôi lớn ước mơ cho con:

 “Cha lặng lẽ gánh cả trời giông bão

Cho thơ con bát ngát những mùa vàng…”

Giọng thơ tha thiết đầy biết ơn được chuyển hóa qua hình ảnh ẩn dụ rộng lớn. Cha không chỉ gánh vác đời sống của gia đình thường nhật mà còn chống đỡ cả định mệnh, cả bão giông thời cuộc để “mùa vàng” của con là mùa gặt hái của tri thức, của hy vọng, của thơ. Và mẹ nữa. Người mẹ là hình tượng trung tâm trong thơ ca Việt Nam được tái hiện trong “Giấc mơ con” với tất cả sự dịu dàng, tần tảo:

“Mẹ tảo tần đồng sâu ruộng cạn

Nụ cười dịu dàng như nắng buổi xuân sang…”

Hình ảnh mẹ in bóng trong không gian ngôi nhà, đồng ruộng quê hương khi hong tóc bên thềm, khi lau lá dong chiều 30 Tết, với nụ cười “như nắng xuân sang”... không chỉ cho thấy sự vất vả nhọc nhằn mà còn đong đầy yêu thương nâng đỡ tinh thần bền bỉ, mẹ là ánh sáng ấm áp dịu dàng thấm vào tâm hồn con từ thuở ấu thơ. Nguyễn Thị Toán đã kiến tạo thời gian của bài thơ theo cấu trúc đan xen: Hiện tại - giấc mơ - và quá khứ - tuổi thơ. Những ký ức được khơi dậy không phải chỉ là những gì riêng tư của tác giả, nó gửi về cả một niềm yêu dấu, thiêng liêng lấp lánh tâm hồn dân tộc, gần gũi và thân thuộc biết bao trong cái bình dị đời thường chứa đựng cả giá trị văn hóa cội nguồn: 

“Mẹ lau lá dong xanh, cha chẻ lạt bên thềm

Bà kể chuyện Lang Liêu, cả nhà chờ bánh chín…” 

Không khí Tết quê hiện ra sống động, không cần phô trương, chỉ vài nét mà vẫn hiện ra cả một không gian đậm chất truyền thống. Từ bánh chưng, lá dong, câu chuyện Lang Liêu đã là sự kết tinh của đạo hiếu, của nền nếp gia phong và tâm thức Việt. Những hình ảnh giản dị đã trở thành biểu tượng cho những giá trị vĩnh hằng. Nhà lý luận M.Ba Kha Tin gọi nó là “Tính đối thoại của các ký hiệu văn hóa” tức là qua vài chi tiết hình ảnh, người đọc có thể cảm nhận được tinh thần cộng đồng và thời đại. Nguyễn Thị Toán đã có được khả năng này trong “Giấc mơ con”. Có nhiều bạn văn cho rằng: “Giấc mơ con” là những dòng thơ đau đáu thời gian cùng nỗi nhớ khôn nguôi. Bởi lẽ kết bài thơ thực sự là một nốt trầm, là tiếng vọng của thời gian: 

“Mãi xa rồi lòng con đau đáu

Bóng dáng bà, cha mẹ, những ngày xưa” 

Không phải là nước mắt, không phải sự ủy mị, đó là nỗi đau đáu nhân sinh lặng lẽ trước sự trôi chảy của thời gian. Thời gian đã cuốn trôi tất cả ngoại trừ ký ức. Giọng thơ xa xót bâng khuâng: đời người vốn hữu hạn chỉ ký ức mãi là bất tử.

“Giấc mơ con” không chỉ là bài thơ của riêng nhà giáo, nhà thơ Nguyễn Thị Toán. Nó đã tìm được sự đồng điệu của bao người bởi nó là tiếng nói đại diện cho thế hệ người Việt đã sống qua thời đất nước chiến tranh, thời bao cấp đầy khó khăn thiếu thốn mà vẫn lưu giữ trong tâm hồn ký ức thiêng liêng về ngôi nhà xưa yêu dấu. Không cầu kỳ về ảnh hình, ngôn ngữ, Nguyễn Thị Toán khiến bài thơ chạm được vào trái tim người đọc bằng sự chân thành, sự thẩm thấu văn hóa và trái tim, giàu yêu thương. Tác giả đã tạo nên một không gian thơ ấm áp đầy cảm xúc. Đúng như nhà phê bình văn học Hoài Thanh từng viết: “Thơ hay là thơ chạm vào hồn người đọc”, và “Giấc mơ con” - một bài thơ dịu dàng, lặng lẽ nhưng đủ sức lay động những tầng sâu nhất của tâm hồn. Nó không chỉ là một bài thơ viết về tuổi thơ - nó là một cuộc trở về lặng lẽ mà mãnh liệt của tâm hồn con người giữa nhịp sống hiện đại đầy biến động - để từ đó đánh thức nơi trái tim mỗi chúng ta một miền sâu thẳm mang tên quê hương và gia đình. Nguyễn Thị Toán đã từ ký ức riêng của một con người khái quát thành lời tri ân rộng lớn gửi về nguồn cội và để cho tiếng vọng của những điều đã xa ngân lên lời nhắc nhở: Thơ ca cho chúng ta một nơi để không quên mình đã đến từ đâu. “Giấc mơ con” không chỉ là bài thơ đáng quý mà còn cần thiết như một dấu mốc tinh thần để con người hiện đại được chạm vào ký ức và tìm lại chính mình qua miền thương yêu xưa nhớ!

Tháng 9 năm 2025

Bùi Thị Biên Linh

Các bài viết liên quan:

• Một chân trời rộng mở
• Khúc ân tình kể trong ngày Nhà giáo Việt Nam
• Những trang viết từ trái tim có nắng
• Như thời thơ ấu
• Như Sen Đồng Tháp
• Những bồi hồi xao xuyến trong bài thơ: Lỡ hẹn mùa Hoa gạo của Trương Minh Hiếu
• Ngôi nhà xưa trong “Giấc Mơ Con” - Đọc Nguyễn Thị Toán bằng cảm thức thời gian

Những tác phẩm cũ hơn:

• Lục bát Trương Minh Hiếu: Thảnh thơi dạo khúc tâm an ru mình
• "Đi qua mỗi ngày tôi": nét mới trong thơ Trương Minh Hiếu
• Dòng cảm thức tình quê sâu lắng
• Lục bát "Ru mình" một nguồn chảy lặng xanh da diết
• Vỉa hè ngẫu sự
• Tình đất và người nhạc sĩ
• Về tập thơ "Đi qua mỗi ngày tôi' của Trương Minh Hiếu