Lập đông

LẬP ĐÔNG

(Dương Chính Chức)

Theo lịch dương (lịch vạn niên), thì Tiết Lập Đông sẽ được bắt đầu từ ngày 07 hoặc 08/11 và kết thúc vào ngày 22/11 dương lịch.

Tại thời điểm ngày đầu tiên của tiết Lập đông Mặt trời ở vị trí xích kinh 225 độ. Trái Đất quay xung quanh Mặt Trời, với phần nửa cầu Nam gần hơn, và nửa cầu Bắc nằm xa hơn so với vị trí của Mặt trời.

Tại nửa cầu Nam lúc này là đang bắt đầu mùa Hạ, còn tại nửa cầu bắc, thì nhiệt độ, ánh sáng giảm, chuẩn bị bắt đầu vào mùa đông với thời tiết lạnh lẽo, buốt giá, ánh sáng yếu ớt, mờ nhạt, có những ngày bầu trời u ám, thời gian chiếu sáng ngắn, ngày ngắn mà đêm dài.

Lượng nhiệt tích trữ được từ mùa hạ, sang đến mùa thu và qua tới tiết Lập đông trở đi thì lượng nhiệt độ này đã bứt giải hết, cùng với hiện tượng địa lý như trên nên nhiệt độ môi trường vô cùng lạnh giá, tại những nơi vĩ độ cao như Trung Quốc, Nhật Bản, Mông Cổ, phía Bắc Liên Bang Nga, Bắc Âu nhiệt độ có thể xuống dưới 0 độ, nước đóng băng, có tuyết rơi phủ trắng.

Tại những khu vực Trung Quốc, Đông Nam Á còn chịu ảnh hưởng mạnh của khối không khí lục địa (hay còn được gọi là gió mùa mùa đông, gió mùa đông bắc) nên không những tiết trời giá lạnh mà còn khô hanh nữa, vì bản chất của khối khí lục địa là khô, hanh, lạnh giá.

Khối không khí này hoạt động mạnh dẫn tới tình trạng kiệt quệ, mặt đất khô cằn, lượng nước ngầm chìm sâu, các ao hồ, sông suối vơi cạn, nhiều nơi ở khu vực núi cao xảy ra tình trạng thiếu nước trầm trọng, hạn hán trong mấy tháng trời.

Năm nay Lập Đông là ngày 07/11/2022. 

Sách Thiên văn huấn (天文訓, 천문훈), Hoài Nam Tử (淮南子, 회남자) viết rằng: sau Thu Phân 46 ngày là tới Lập Đông (立冬, 립동/입동). Từ lúc này, cỏ cây khô héo và chết (초목이 다 죽는다). Lập Đông ngày tiết khí thứ 19 trong 24 tiết khí của cả năm. Lập Đông là mùa Đông đã bắt đầu (겨울이 시작하는 날이다). 

Lập Đông, dân tình trên Bán đảo Triều Tiên bắt đầu muối dưa cải, tức kimchi (김치). Kimchi có nghĩa là dưa muối, giờ thành 1 cái tên riêng cả thế giới gọi. Quá khéo. 

Do cỏ cây héo khô chết hết nên mùa này trâu bò phải ăn rơm, rạ ủ sẵn. Hồi mình ở quê, đến mùa gặt là các nhà đều đánh đống, đống rơm riêng, đống rạ riêng, vừa dùng thay củi, vừa làm thức ăn cho trâu bò, vừa làm vật liệu trộn bùn làm vách nhà tranh. À, còn lấy rơm lót ổ nằm những ngày đông giá nữa. 

Biểu tượng mùa Đông trên bán đảo Triều Tiên chính là chim Ác Là (까치) và một thứ gọi là 까치밥 (kka-chi-pab), tức thức ăn cho Ác Là, đấy chính là những quả hồng phủ tuyết lắc lẻo trên cành mà người dân không vặt, cố tình để lại cho Ác Là và các loài chim khác ăn vào những ngày đông (감나무 열매 중 따지 않고 까치 따위 날짐승이 먹으라고 남겨 놓은 감). Thật là hết sức nhân văn. 

Ở Trung Quốc có cái gọi là Tam Hậu (三候, 삼후), gồm 3 thời kỳ là Sơ Hậu (初候, 초후), Trung Hậu (中候, 중후),  Mạt Hậu (末候,말후),  trong đó Sơ Hậu là nước bắt đầu đóng băng, Trung Hậu là đất bắt đầu cứng lại và Mạt Hậu là chim Trĩ lánh rét, trai hến bắt đầu khép chặt vỏ.