Thiện và bất thiện

Thứ tư - 04/06/2025 14:45

(Ảnh: Pixabay)

THIỆN và BẤT THIỆN

(Dương Chính Chức)

1. Cụ Khổng Tử nói "nhân chi sơ tính bản thiện" ý là bản chất con người từ ban đầu đã là thiện. Ý là tiên thiên tính là thế, còn sau này là hậu thiên tính, trở nên xấu, ác là do môi trường sống, sự dạy dỗ, sự biến chất mà thành.

Cụ Tuân Tử thì khác, cho rằng "nhân chi sơ tính bản ác", cho rằng con người sinh ra đã xấu tính, vậy nên mới cần có giáo dục để uốn nắn, mới cần hướng thiện. Trẻ con sinh ra đã ích kỷ, khóc đòi thứ mình thích. Vì vốn ác nên mới phải hướng thiện. Học trò của Tuân Tử là Hàn Phi vì thế nên chủ trương pháp trị, lấy pháp trị người để người sợ không làm ác.

Đạo của Lão Tử lại cho rằng mọi thứ vốn có sẵn hai mặt, chúng đều dụ dỗ ta, vấn đề là ta làm chủ bản thân như thế nào.

Nhà Phật thì khác.

Phật nói ý rằng muôn sự bất thiện để do Tham mà ra. Tham làm mờ trí tuệ nên sinh Si, mất khả năng nhìn nhận, phân biệt. Vì thế nên bước vào nẻo tối.

Phật không bàn về tính bản thiện hay tính bản ác mà quy về nhân duyên (cái này sinh nên cái kia sinh, cái này diệt nên cái kia diệt, cái này có nên cái kia có, cái này không nên cái kia không) và nhân quả ứng báo (làm thiện tích đức, làm sai bị phạt). Vì vậy nên Nhà Phật mới có hai ông hộ Pháp đứng hai bên cổng chùa, một là ông khuyến thiện, một là ông trừng ác. 

2. Có người hỏi liệu không Thiện có phải là Ác không? Không Ác có phải là Thiện không? Liệu giữa Thiện và Ác có gì không?  Cái đó ta không biết, nhưng ta biết rõ cứ không Thiện thì là không tốt rồi.

Chúng sinh sợ quả, Bồ tát sợ nhân. Chúng sinh thì chỉ khi nhận quả đắng rồi mới hối hận. Hối hận cũng muộn vì vốn dĩ mọi hành vi đều là chiêu nghiệp. 

Về tạo nghiệp chịu nghiệp thì có nhiều câu mô tả, ngoài câu nhân quả ứng báo (因果應報/인과응보) thì có Tà bất phạm chính (邪不犯正/사불범정, tà không thể phạm vào chính), Tự nghiệp tự đắc (自業自得/자업자득, tạo nghiệp thì nhận nghiệp), Tự nghiệp tự phược (自業自縛/ 자업자박, tự tạo nghiệp tự trả nghiệp), Tự tác tự thụ (自作自受/자작자수, tự làm tự chịu) hay Xuất nhĩ phản nhĩ (出爾反爾/출이반이, gieo nhân gặt quả). Nếu để ý, ta thấy chữ "Tự" khá phổ biến, nhấn mạnh đến "bản thân".

Mọi cái xấu rồi sẽ bị bộc lộ, bị xoá bỏ, người làm sai sẽ phải chịu giáo hoá để thức tỉnh. Điều đó giúp củng cố niềm tin rằng Sự tất quy chính (事必歸正/사필귀정, muôn sự sai rồi cũng sẽ được đưa về điều đúng đắn). Cái quy chính này nghĩa rất sâu sắc, không chỉ riêng đích đến của sự giáo hoá mà chỉ cả quá trình bị uốn nắn để về đích ấy.

3. Pháp của Đạo hay Pháp của Đời đều công bằng, đều trừng ác và khuyến thiện. Phạm vào Pháp nào thì cũng phải bị trừng phạt. Và mọi sai lầm đều sẽ quy chính. Quy chính sớm thì mới có thể sớm phục thiện.

Lại còn có câu là  Hồi giả định ly (會者定離/회자정리), Khứ giả tất phản (去者必返/거자필반). Gặp rồi tất sẽ chia ly, người đi rồi sẽ lại về. 

Đành là thế, nhưng bao giờ về thì không ai nói được trước.

Các bài viết liên quan:

• Khảo nghiệm
• Rác
• Chuyển ngữ
• Từ vựng "ĐIỀU TRA" bên tiếng Việt và Hàn
• Thiện và bất thiện
• Người sáng tác
• Duyên là quả của Nhân.

Những tác phẩm cũ hơn:

• Quê em Hà Tĩnh
• Tổ quốc của bé
• Người thành thật và ông thời gian
• Mùa thương
• Duyên
• Giấc mơ
• Tình yêu

Những tác phẩm mới hơn:

• Ôm cây đợi thỏ
• Lễ
• Vũ Trọng Phụng
• Lời nắng gió
• Giã từ
• Gặp gỡ... chia tay
• Thóc vàng