Danh mục
- Tác giả - Tác phẩm
- Trang văn
- Trang thơ
- Văn học dân gian
- Lý luận - Phê bình
- Mỹ thuật - Âm nhạc
- Góc chia sẻ
- Giới thiệu
Video
Tin mới nhất
- Nhớ
- Yêu Hà Nội một chiều trở gió
- Đông Chí 2025
- Cát Đằng
- Linh hồn
- Nước sông
- Uyên ương
- Bật lên theo cách của Bống
- Người đi tìm chính mình
- Ba hoa
- Chủ trị
- Nhịp đời lổn nhổn
- Cắt sông làm ba khúc…
- Tháng Mười Một nhìn lên bầu trời
- Mỗi sớm mây buông màu tóc
Kết nối link
- Tản Văn
Bật lên theo cách của Bống
Chủ nhật - 21/12/2025 06:39
(Ảnh: Pixabay)
BẬT LÊN THEO CÁCH CỦA BỐNG
TS Văn học: Đào Thanh Bình
Khi cùng Mẹ Lam của Bống nghĩ những dòng đầu tiên về triết lý, tầm nhìn, sứ mệnh… của Hệ thống giáo dục Tân Thời Đại, tôi đã rất muốn lấy Bống & Tôm là cặp đôi nhân vật cho câu chuyện giáo dục của hệ thống. Cùng với Tôm, Bống chính là loài cá đặc biệt, bé mà chắc lẳn, nhỏ mà có võ, trườn hay bật đều nhanh và mạnh mẽ. Ngày bé, tôi chỉ biết Bống ở đồng quê, sông quê. Sau này đi nhiều, tôi biết thêm về Bống biển. Bống biển rộng dài hơn Bống quê, nhưng vẫn là Bống.
Lúc bé, Mẹ Lam Bố Đạt, mỗi lần đến thăm cô giáo đều đi cùng nhau và dắt theo con, từ lúc chỉ có Bống, rồi thêm Bông và sau này, lúc nào cũng đủ cả Bống – Bông – Bờm. Bông cứ thanh và nhẹ. Bờm chắc như nắm cơm, khỏe và nhanh như con cún quê, rất thân thuộc và vô cùng xông xáo. Bống, từ bé xíu cho đến trước khi đi du học, cứ bé con, xanh đen, lách chách, lách chách nói & cãi & làm điều khác biệt theo cách của mình. Bống lớn lên và trở thành Jenna Nguyễn của hôm nay theo một cách khác biệt & kì diệu.
… Lúc Bống 15, mẹ Lam 40 còn tôi bước vào tuổi 50.
Bống ngắc ngoải với thi cử. Mẹ Lam sấp ngửa với thăng trầm của bất động sản. Còn tôi, lúc đó chuẩn bị vào hạn nữ 49 – 50. Tôi đã rất gần Bống! Và tôi nghĩ mình hiểu Bống, cho đến khi đọc “VƯỢT Shock” của con, tôi thật sự SỐC.
Tôi sốc khi hình dung lại những thứ một em bé phải đối mặt: sự “kì thị”, “tẩy chay” và “ghét bỏ” từ bạn học, từ chính những người nhân danh nhà giáo & đồng nghiệp.
Tôi sốc và cố gắng bình tĩnh để hiểu cách Bống, một cô bé, bé con, xanh xao, gồng đôi vai còi tuổi 13 - 14 đối diện với bất công từ chính bạn bè, thầy cô và cả người thân nữa.
Tôi bất ngờ trước cách Bống hiểu thông, nghĩ thoáng, dũng cảm đối mặt, rõ ràng và dũng mãnh như cách của một con hổ. Không một lời chê trách, phàn nàn hay ấm ức. Đơn giản, Bống tìm cách trườn qua hay bật lên và bật đi.
Tôi thích những đoạn đối thoại ngắn, thẳng thắn, trung thực và tôn trọng giữa Bống và Bố Mẹ con. Bạn hãy thử đọc nhé:
“Khi học tiểu học, tôi bị tẩy chay vì da đen và hay thái độ…”
“Đến THCS tôi thường xuyên bị giáo viên gọi điện than phiền…”
“Tôi vào chuyên Anh… tôi thích nói to, tôi thích cười hô hố và thích chơi với mấy đứa chẳng cần giả vờ ngoan, chẳng cần đóng vai trí thức…”
“Thầy giáo nhắn tin về nhà: Con chị không hòa đồng” và tôi khi bị mẹ chất vấn:
- Con không chơi với mấy đứa điên – thần kinh – dở hơi ấy!
- Con nói bạn như thế thì con là người như thế nào?
- Con điên – thần kinh – dở hơi hơn bọn nó!
Rồi Bống tự kết luận: “Tôi biết mình hỗn, nhưng đó là tuổi 13-14 bướng như núi, tự tin như thể cả thế giới này không ai bóp được mình”.
Cứ như thế Bống đi qua tuổi 14, 15. Ở tuổi 15, đã có lúc Bống dừng lại bên tôi khá lâu. Con quan sát tôi và nghe tôi dạy bằng chính tâm thế của Người Nổi Loạn: Bướng Bỉnh Như Núi, Tự Tin Như Thể Cả Thế Giới Này Không Ai Bóp Được Mình, vậy mà tôi ngu ngơ chẳng biết, cứ dịu dàng với văn chương và thủ thỉ với con về Công Dung Ngôn Hạnh và rất nhiều câu chuyện yêu đương tuổi dạy thì. Khi đọc VƯỢT SHOCK, có lúc tôi thoảng nghĩ: Nếu lúc ấy, tôi biết rõ về con như thế, liệu tôi có điềm nhiên dạy con như thế nữa không?
Tuần đầu tháng 11 năm 2025, mẹ con Bống mời tôi cùng tham gia trại hoàn thành VƯỢT SHOCK – cuốn sách đầu tay, của con, cô gái 26 tuổi, đã trở thành Nghiên cứu sinh giáo dục tại Đại học top 20 của Mĩ.
Tôi đi trại với tâm thế một người yêu văn chương và một người mẹ, đã sẵn sàng cho cả việc đồng sáng tạo cùng con. Nhưng là người thầy nghiêm khắc, nghiêm túc với khoa học, với văn chương nghệ thuật, ngày đầu tiên, sau bữa ăn sáng, chúng tôi họp nhóm. Mẹ Lam chủ trì:
- Bống đã viết được 5-6 bài; em cũng có 1 bài viết về Bống, cho Bống; hai em Bông và Bờm cũng viết bài về Bố và đóng góp cho cuốn sách của chị. Bống chuyển những bài đã viết cho bác biên tập dần. Trong khi đó Bống viết tiếp, mẹ sửa cho Bống. Mình làm cá nhân nối tiếp 2 ngày, ngày thứ 3 làm việc tập trung, rà soát hoàn thiện. Ngày cuối ta đi chơi cô nhỉ.
Lam chốt phân công, lịch trình, y như cách bạn ấy họp Ban Điều hành công ty.
Tôi thủng thẳng:
- Đây là câu chuyện của Bống, cuốn sách của Bống. Bác sẽ không biên tập, cho đến khi Bống tuyên bố: Đây là bản thảo con ưng ý nhất, bác đọc cho con. Cái bác cần là phong cách văn chương của Bống trên nền câu chuyện Bống đã trải qua. Không được đưa cho bác bài viết rời rạc, không được đưa cho bác cái mà chính con chưa hài lòng. Bác đợi được. Ở đây không xong thì về nhà bác đọc. Cứ bình tĩnh viết. Cứ để một phong cách Bống tuổi 26 cất lên nhé.
Tôi đã nghĩ, với yêu cầu ấy, ít nhất Bống phải cần 2-3 ngày cật lực mới có thể sắp xếp đống bài viết rời rạc thành mạch và viết lại theo mạch đó. Bống cũng cần sự dũng cảm để bỏ đi, phang đi các bài viết ngoài mạch cảm hứng của con. Tôi đã nghĩ cô Bống nhảy lên, phản ứng, nhưng…
- Vâng ạ! – Một tiếng “Vâng” nhẹ bẫng
Là người trải nghiệm nhiều trại sáng tác, tôi nghĩ con bé chưa có kinh nghiệm, nó không thể biết điều kinh khủng gì sẽ sảy ra với người cầm bút khi cảm xúc trào dâng, câu chuyện đổ về mà thời gian giới hạn nên tôi vẫn phóng khoáng thêm câu chốt.
Sau buổi họp nhanh, Bống ngồi ngay tại bàn ăn – chiếc bàn dài trắng muốt, hai dãy ghế thẳng thắn, trang trọng, bắt tay vào viết.
Tôi và Lam dời ra bàn tròn có ghế sofa và ghế ngồi thư dãn ngay kế bên. Hai người lớn cứ việc rổn rang trò truyện, chỉ cách hai hàng gạch lát nền mà chúng tôi như ở thế giới khác cách biệt khỏi tầm nhìn và sự quan tâm của Bống. Buổi tối, tôi ngủ ở phòng tầng 1, có ý he hé cửa để có thể thấy Bống. Cô gái bé nhỏ, một mình với chiếc bàn rộng. Ngoài kia đêm Phan Thiết tĩnh lặng, trong khung nhà kính, không tiếng sóng, không tiếng gió... chỉ tiếng lách tách, lách tách liên hồi không ngớt từ đôi bàn tay con múa trên bàn phím.
Tôi cho chế độ âm thanh tất cả các kênh về chế độ im lặng, nằm lướt facebook, tiktok, youtobe… 1h…2h… trong tiếng lách tách tôi ngủ quên từ lúc nào. 3h giờ sáng thức giấc, tôi hé mắt nhìn ra, máy tính mở, điện phòng vẫn sáng, điều hòa vẫn mở… nhưng cô bé ngồi bên cửa sổ với đôi bàn tay mềm gõ máy như lướt phím đàn piano thì không còn ở đó. Tôi bước nhẹ ra ngoài, khẽ khàng gõ cánh cửa nhà vệ sinh, không hồi đáp… Cô gái đã lên tầng. Tôi định bụng đi ngủ lại. Theo thói quen tôi sờ vào điện thoại. Một đống tin nhắn chờ. Tôi mở zalo, ngỡ ngàng:
- Con gửi bản thảo. Bác và mẹ đọc giúp con ạ!
Thời điểm gửi bản thảo ngay trước khi tôi thức giấc.
Tôi ấn vào link drive, văn bản hiện lên. Một bản dự thảo liền mạch, với Mở đầu và chương mục rõ ràng. Tôi bắt đầu đọc. Dự định lướt nhanh, comment chung về cấu trúc, thi pháp, gợi ý những điểm cần viết thêm… đọc được một hai trang thì bị nhập tâm quên luôn cả comment và đánh dấu lỗi. Tôi đọc một mạch hơn 100 trang sách, từ 3h sáng đến 6h30. Đọc xong, đóng file mới sực nhớ mình chưa comment gì cả. Từ tâm thế người biên tập, tôi đã trở thành độc giả đầu tiên của cuốn sách. Bống dắt tôi đi trong mạch kể không dứt, từ trang đầu đến trang cuối, từ câu chuyện này sang câu chuyện khác, từ sự kiện này đến sự kiện khác. Lật mở 10 năm hành trình sống, hành trình đấu tranh sinh tồn của Bống… khép file văn bản lại mà tôi vẫn như nghe tiếng con đang kể chuyện, rào rào ngôn ngữ, ăm ắp xúc cảm, với vô vàn hành vi - ngôn ngữ cơ thể khác, sinh động và hấp dẫn.
Hành trình 10 năm 2015 – 2025 từ tuổi 16 đến 26, độ tuổi mà đa số những người bạn cùng thời được thỏa sức hưởng thụ tuổi trẻ với sự bao bọc chở che của bố mẹ, còn Bống thì sao? Bống đã có gì? Bống có chuyến đi chạy trốn khỏi môi trường giáo dục “đồng phục”, chưa biết cách vận hành cùng và chưa đủ bao dung dành cho những con người khác biệt. Bống có “hành trình dài cô độc” “một mình chống lại cả thế giới”, có cú sốc để đời khi một mình trở về từ New York sau 3 tháng nhập học để nhận tin dữ “người đồng hành tận tâm nhất”, người bố thân thiết nhất rời đi, để lại Bống trơ trọi trên đất Mỹ, giữa mùa đông giá lạnh. Bống có trải nghiệm khủng khiếp tưởng chỉ có trên phim ảnh, một ngày đẹp trời, Bống phát hiện ra mối tình học trò đầu tiên và người bạn chí cốt đầu tiên trên đất Mỹ, gắn môi nhau, phản bội lại tình yêu và niềm tin bao năm Bống toàn tâm cho họ. Bống có trải nghiệm một mình ra tòa án dân sự Mỹ, thắng kiện xong mới biết kẻ đang tranh chấp Hợp đồng thuê nhà với mình lại là kẻ đang bị cả hai bang nước Mỹ truy nã;… còn nhiều lắm những trải nghiệm như thế. Bạn hãy đọc nhé, hãy tự mình cùng Bống trải nghiệm, bởi điều thú vị và hấp dẫn không chỉ là câu chuyện Bống đã trải qua, mà là cách Bống vượt qua, vượt lên và lấp lánh cùng Bống là cách Bố Mẹ Bống đồng hành (đồng hành ngay trong cách họ khắc nghiệt thách thức con vượt lên thêm một lần nữa).
Đọc sách của Bống, ta không chỉ thấy việc, thấy người, … ta thấy một cô Bống kiên cường trong hành trình lên tiếng và bảo vệ tiếng nói của mình. Bống không thay đổi để hòa nhập như cách một người bình thường sống. Bống trưởng thành theo cách của Bống và từng bước khiến Bố Mẹ, Thầy Cô, Bạn Bè, Người Thân… nhận ra Bống, công nhận Bống như chính con người Bống, và Bống đã thành công.
Tôi không muốn điểm thêm, vì nếu làm vậy, tôi sẽ tước đi của các bạn quyền được trải nghiệm những cảm xúc tuyệt vời giống như tôi đã có được khi lần đầu đọc bản thảo của Bống Minh Phương – Jenna Nguyễn liền mạch hơn ba tiếng, từ giọt đầu đến giọt cuối.
Hãy tin tôi, hãy cầm cuốn sách lên và đọc. Hãy để ý khóa vòi nước, tắt bếp từ, cho trẻ con vào cũi trước khi đọc …vì có thể bạn sẽ quên béng mọi thứ khi bị Bống dắt đi.
Tôi hạnh phúc vì được gần Bống ở vài chặng trong cuộc hành trình, gần Bống khoảng thời gian ngắn ngủi hoàn thiện bản thảo.
Và thật tự hào vì có mặt ở đây, bên cạnh Nhà văn Nguyễn Kim Chuông – Nguyên Chủ tịch Hội Văn học Nghệ thuật Thái Bình – Tổng Biên tập Tạp chí Văn nghệ Thái Bình, cũng là người thầy văn chương của tôi từ những năm 1976-1986 khi tôi tham gia Búp Trên Cành do Hội tổ chức. Tôi tin khi một Nhà văn – một nhà Quản lý tổ chức văn học nghệ thuật cầm bút giới thiệu Bống, thì chắc chắn Bống Nguyễn Thị Minh Phương thật sự xứng đáng. Và quan trọng hơn, tôi tin rằng, chúng ta, có lẽ sẽ có Nhà văn trẻ Jenna Nguyễn – Bống Minh Phương vào một ngày không xa, khi Bống viết nhiều hơn, sâu lắng hơn./.