- Lý luận - Phê bình
Từ "Chuyện xưa" tới "Người đàn bà đồng nát"
Thứ sáu - 25/10/2024 12:39
(Ảnh: Nhà báo, nhà thơ Bùi Lan Anh - thứ 5 từ trái sang - cùng các bạn nhóm Búp tại Đêm thơ nhạc Thu 9 - Hà Nội tháng 10/2020)
TỪ "CHUYỆN XƯA" TỚI "NGƯỜI ĐÀN BÀ ĐỒNG NÁT"
(Trần Huyền Tâm)
Tôi biết em vào một ngày hè nắng chói chang. Nhìn em thật bức sốt với cái đầu đầy tóc rối tung, lòa xòa xuống mặt, sau được em chiếu cố cặp vội cặp vàng bằng cái bím ba lá. Những lọn tóc khét nắng bết dính cả đống mồ hôi. Em lúc nào cũng như vừa chạy chơi ở đâu về, quần ống thấp ống cao, cái mắt, cái miệng tranh nhau nói. Em rất nghịch ngợm, lém lỉnh. Hình như ở em, cái gì cũng là sẽ hơi quá một chút, chứ nó không hẳn bình thường như những đứa trẻ ở tuổi lên 10. Nhìn lại những bức ảnh chụp tại Trại viết Búp trên cành năm ấy, tôi không thấy có em. Hỏi thì em bảo chắc lúc đó em đang ngồi vắt vẻo trên cành cây táo trong cái vườn nho nhỏ của Hội Văn nghệ. Khi ấy, em vừa thoát khỏi tuổi “nhi đồng thối tai” thôi. Thế mà sau này, trong một lần cả nhóm tụ họp, em hùng hồn tuyên bố là lúc đó, vào lúc em 10 tuổi ấy, em đã viết thơ tình rồi. Có thể các bạn nghe điều này thấy khó tin, nhưng trong trí nhớ của tôi thì hình như em nói đúng. Vì có lần, trong lúc sửa bài cho chúng tôi, nhà thơ Lê Bính cười nói: Cái Bùi Lan Anh nó yêu rồi. Đọc thơ chú biết liền. Ông đã bình khá lâu về cái câu thơ mà ông cho rằng con bé 10 tuổi này đã biết yêu: Bầu trời là cái bánh đa/ Trăng là cái quạt, sao là vừng thơm.
Thú thực, lúc đó, bọn trẻ con chúng tôi ngơ ngác, chưa hiểu tại sao ông nói vậy. Bởi chúng tôi chưa hiểu cái sự yêu ấy “đầu cua tai nheo” như thế nào. Chỉ biết nghe và tin vậy thôi. Phải nói thêm rằng hai nhà thơ Kim Chuông và Lê Bính có ảnh hưởng rất lớn đến bọn trẻ chúng tôi nên ngôn từ, tác phong, hồn phách, những lời văn ý thơ và cả ý tưởng của các ông đều khắc sâu vào trong tâm trí chúng tôi. Sau này đọc bài thơ “Đám cưới các vì sao” tôi mới vỡ vạc ra một chút.
Lớp viết chúng tôi tụ tập sau nhiều năm không gặp nhau. Lúc gặp lại, em đã là một nhà báo tận tụy với nghề, xinh đẹp, mẫn tiệp. Gặp nhau được một buổi, vội vàng là thế, mà em cứ như cái chong chóng, xoay tít mù. Em chạy từ cơ quan, về nhà rồi ra khách sạn tôi ở như một con thoi. Cũng vẫn miệng nói, mắt nói, hừng hực như một ngọn lửa. Cái ngọn lửa ấy cháy thật mạnh, nồng nàn dành cho ba người đàn ông của đời em. Tôi bảo: “Hôm nay em có thể ở lại đây với cả hội mình được không. Để chúng ta lại ngâm thơ bình thơ cho cái nậm rượu nó đổ”. Em cười: “Thế thì chị gọi điện xin phép chồng em giúp em nhé. Và cho cả cu Tít nhà em đi cùng nữa”. Vui thế đấy. Nhà thơ tình của tuổi lên 10 bây giờ lại không muốn ngâm nga thơ nếu không có các tình yêu của mình bên cạnh.
Thấy có quá nhiều người mang nợ với thơ, lũ chúng tôi quyết định làm một chuyến đi Hồ Tây để trả nợ mùa Thu. Đúng là trong tâm tư của các nhà văn, nhà thơ, dường như chẳng có mùa nào đa tình say đắm hơn mùa Thu cả. Thực sự là cứ lơ ngơ, say say, nghiêng ngả, liêu xiêu. Mùa Thu đa tình bắt mất hết cả hồn vía chúng tôi. Cái cảm giác bị bắt hồn vía ấy, nó lạ lắm, chẳng biết tả thể nào. Chỉ biết là thế này, có một vài lần, tôi đã ở trong cảnh bị bắt hồn vía như vậy. Đang đánh gôn mà tư tưởng để đi đâu đâu ấy. Kết quả buổi chơi hôm ấy rất tệ. Nhưng có thơ ra đời. Lại lơ ngơ, chông chênh.
Sau buổi trả nợ tâm tư tình cảm cho mùa Thu, lũ chúng tôi thêm gần nhau hơn, hiểu nhau hơn. Và có rất nhiều bài thơ về mùa Thu nặng trĩu tâm tình đã ra đời sau chuyến đó. Lan Anh có trình cả nhóm hai bài thơ, trong đó có một bài thơ tình có tiêu đề “Chuyện Xưa” mà em viết trước đó. Đọc lên, thấy thích ngay:
Thôi ta uống nốt giọt này
Nghe đi cho hết những bài hát xưa
Anh ngồi ngắm hết em chưa
Những môi những mắt như vừa mới quen
Giọt này uống nốt đi em
Nắng chiều vàng thế ai đem đi rồi
Chuyện xưa - xưa lắm một thời
Còn đâu quán vắng với người tôi yêu.
Đúng là từ ngữ thì không lạ lẫm gì, nhưng mà cái men này thì say lắm, khó mà tả được. Người ta bảo là chỉ có hai thứ say không giấu được: một là say tình, hai là say rượu. Nhưng, cái lũ bạn tôi, chúng nó mà say thơ thì cũng chẳng giấu được ai. Chẳng ai cản được chúng nó. Cứ dạt dào. Cứ say đắm. Cứ ngẩn ngơ. Hết cả chỗ nói. Chúng nó giống hệt hai ông thầy phụ trách lớp. Rõ đa tình. Rõ chân tình. Rõ phiêu linh. Sẵn sàng mất cả buổi ra bờ sông… chỉ để tìm xem có chỗ nào cho riêng mình ta… đứng khóc. Để cho thỏa cái nỗi nhớ “riêng một mình ta”. Để rồi, bung biêng ngồi gỡ “lời thề cỏ may”…. Rồi, lại tỉnh bơ, nghịch ngợm trêu chọc nhau: Anh ngồi “chén” hết em chưa/ Những môi những mắt như vừa mới quen.
Có một bạn nói rằng nhìn Lan Anh thì lúc nào mà chả Xuân. Mà hình như không có mùa nữa. Nói thế, là có thể ứng cả bốn mùa vào nó. Mà cũng chẳng phải. Chẳng hẳn là có nghĩa thế. Mùa, đối với nó. cũng như không mà. Nó chẳng cần mùa. Nó như đám cháy, lúc nào cũng cần cứu hỏa, lúc nào cũng cần có nước dội thẳng vào người nó thì mới nguôi ngoai đi được.
Là nhà thơ nhưng có một giai đoạn em chỉ chăm chăm viết báo. Em chẳng chịu cho mọi người đọc thơ em viết nữa. Như thế không biết có phải là ích kỷ không. Nhưng thôi, ai chẳng có tâm tình riêng. Ai chẳng muốn nhìn lại mình, ở cái tuổi này rồi, yêu ai, ghét ai, thì đều là kiệm lời cả. Tôi nghĩ em muốn là con dế ngủ vô tư trong đám cỏ mềm. Thật khác với cô bé ngày xưa làm thơ tình từ hồi lên 10 tuổi. Nhưng “con dế vô tư” trong em sau đó đã khai quật ra mình có biệt tài nấu nướng. Em đã có hẳn một quán ẩm thực rất đắt khách ở Hà Nội để trổ cái “tài lẻ” này. Đọc em viết về món ăn quê nhà, thấy chỉ muốn về quê ngay. Nhà thơ mà viết về món ăn cũng khiến người ta say, người ta thèm, ghét thế đấy. Riêng tôi, trong sự kiện các Búp ra mấy tập thơ vào mùa thu năm ấy, tôi còn ghét em hơn. Vì em dám bỏ các Búp chúng tôi - những người đang say sưa với việc bình thơ, ngâm thơ, nhúng thơ, dìm thơ… để tận tâm tận sức với cái lớp tập huấn nghề nghiệp gì gì của em ấy. Em bảo: làm báo là phải luôn lạnh lùng, tỉnh táo. Ai mà dám tin. Nhìn cái mắt ấy, mặt ấy, sao lại có thể tự tin tự nhận là “lạnh lùng, tỉnh táo” được nhỉ.
Rồi, cái lạnh lùng, tỉnh táo của em đã tạo thêm nhiều cơ hội cho tôi được tu chữ “Nhẫn”. Bù lại, mỗi lần thai nghén để cho ra mắt các bài viết của mình, em luôn mang lại cho tôi những cái nhìn mới mẻ, độc, lạ trong suy tư, trong cảm nhận, văng xa mà ngân vọng - những cái nhìn đầy nội lực của một nhà báo, nhà thơ có nghề, có tâm, đa tài. Lan Anh viết không nhiều nhưng bài nào em viết cũng hay, ngắn mà chất. Những bài thơ được đẻ ra từ những trăn trở, nghĩ suy, chín chắn trong cách chọn lựa hình ảnh, vần điệu, ngôn ngữ và cảm xúc. Ví như bài “Mùa đông trên phố”, em đã phải nhắn tin, trao đổi, xin ý kiến của tôi tới 3, 4 lần, chỉ để xem em nên dùng từ “sang” hay từ “ngang” cho câu thơ này: Sợi len màu gầy guộc/ Vắt một hoàng hôn sang.
Rồi ở bài “Khẩu trang”, khi nói về những khuôn mặt với “Mắt đen, Môi thắm, Da hồng”, những nhan sắc đang bị cái khẩu trang kia “gói lại”, thì những suy tư liên tưởng và rung cảm của em đã vượt xa khỏi cái hạn cuộc của một nhà báo: Bao nhiêu khuôn mặt giống mình/ Bao nhiêu số phận…nỗi niềm bao nhiêu… Ngày ngày trôi qua trên đường/Những con rô bốt /Không cảm xúc. Không ngày mai/ Chỉ còn khoảnh khắc ngày dài hơn đêm….
Với bài “Trăng thu”, tôi lại gặp em trong một tấm tình khác. Dường như em đã có thể bỏ hết những bụi bặm của đời thường, để “thanh thản trải khắp nhân gian/mỏng manh/Thăm thẳm/Một tiếng còi xe lạc lõng/Chìm vào mênh mông/Xa xôi đến cao xanh hư không”. Để tâm mình ung dung tĩnh tại mà “lọc những ưu phiền bụi bặm/Tinh khiết bao dung…”
Mới đây, sau khi “dương đông kích tây” chọc ghẹo chị Búp Nhãn Minh Hương để xác định xem ai mới là người chăm, kẻ lười trong sáng tác văn học, em đã gửi cho tôi bài thơ “Người đàn bà đồng nát”. Em bảo: “Bài này đến tận 2h sáng nay em mới làm xong. Ý tứ thì rõ rồi mà loay hoay mãi vẫn chưa chọn được câu từ ưng ý. Em vừa xấu hổ vừa tức bản thân mình chị ạ. Tại em lười quá, lâu rồi thành quen, tâm hồn ngày càng chai đi, câu chữ cứ ì ra, không chịu thoát”. Nghe em nói, tôi thật mừng. Bởi như thế mới đúng là em, một Lan Anh “lạnh lùng, tỉnh táo mà đa tài”. Các bạn đọc “Người đàn bà đồng nát” của em đi, thử xem tôi nói có đúng không:
Ai đồng nát???
Đồng nát đây!!!
Tiếng rao ai đó
Hao gầy…
Nắng trưa…
Những người đàn bà có tên chung: đồng nát
chung tiếng rao thảng thốt giữa phố phường
chung vóc dáng xương xương
đôi mắt không vui không buồn sau vành nón
Bìa cũ, mảnh nhựa, bia lon
Chiếc xe đạp mỏng mỏi mòn
giọt mồ hôi trĩu mặn…
Khi những nhà máy mọc lên trên cánh đồng
Chị không xuống đồng cấy lúa
Chị không tát ao, nhổ cỏ
Ấy là lúc chị mang tên bà đồng nát phố phường
Gom những bỏ đi của đô hội phù hoa
Mang về cho con bữa cơm có thịt
Tìm tòi trong đồ nát hư vinh
Âm thầm xây tổ ấm của mình
Ai đồng nát...giữa thị thành
Ai đi gạn đục lấy dòng trong veo.
Hà Nội ngày 05/10/2024