Ru mình - một khúc ru thấm đẫm nỗi niềm

Thứ ba - 21/10/2025 08:24

RU MÌNH - MỘT KHÚC RU THẤM ĐẪM NỖI NIỀM

PGS. TS. NGƯT. Nhà văn Nguyễn Đức Hạnh

Trong thời đại mà thơ ca ngày càng đa dạng hình thức, nhiều thể nghiệm, thì những tập thơ lục bát thuần Việt, nương vào hồn dân tộc, giữ được hương vị của quê hương đất nước trở nên lay động lòng người và ngày càng hiếm hoi, đáng quý. “Ru mình” với 68 bài thơ lục bát của Trương Minh Hiếu, là một tác phẩm như thế. Một khúc ru lặng lẽ, thấm đẫm nỗi niềm, được viết bằng trái tim từng trải, nhân hậu và đầy thao thức. Một khúc ru với những triết luận sâu sắc về thân phận con người, về tình yêu lứa đôi, về nguồn cội với quê hương và người thân.

Lại nói về tác giả của “Ru mình”: nhà thơ Trương Minh Hiếu.

Tôi có dịp gặp gỡ và trò chuyện với Trương Minh Hiếu cách đây hơn một năm, lần đầu tiên tại cơ quan của anh là Công ty Bảo Việt Nhân thọ Hải Phòng với vị trí Giám đốc Công ty ngay trên thành phố Cảng, đó là dịp ra mắt tập thơ đầu tay “Cội” của anh. Phong thái chững chạc và niềm nở, chừng mực và khá quyết đoán, nhìn có gì đó “không phải một nhà thơ”, lại nghe được thông tin Trương Minh Hiếu là “dân Bách khoa” chính hiệu, tôi khá tò mò, mặc dù trước đó anh có gửi tập “Cội” cho tôi “đọc và cảm nhận”. Thì ra, Trương Minh Hiếu đã là “cậu bé làm thơ” từ năm 12, 13 tuổi, đã có giải thưởng cuộc thi sáng tác văn học của Báo Thiếu niên Tiền phong khi học cấp 2 trường làng. Quãng thời gian dài xa sau này, Trương Minh Hiếu có vẻ như “tạm xa” thơ văn. Sự trở lại văn đàn của Trương Minh Hiếu khiến tôi bất ngờ: liên tục có thơ đăng trên một số báo và tạp chí Trung ương và địa phương, và ra đời tập thơ thứ ba chỉ sau “Cội” và “Đi qua mỗi ngày tôi” gần một năm trời: lục bát “Ru mình”. Quả là… bất ngờ!

Với “Ru mình”, không tìm cách cách tân thể thơ truyền thống, Trương Minh Hiếu chọn lối giữ gìn, làm mới từ bên trong bằng cái tôi thấm đẫm trải nghiệm cá nhân. Thơ anh mềm mại như lời ru, nhưng ẩn chứa nhiều lớp tầng cảm xúc và suy tư. Đọc “Ru mình” là bước vào một thế giới đầy dư ba của hồi ức và suy tư về thân phận, tình yêu, nguồn cội. Đây là ba mạch cảm hứng chủ đạo xuyên suốt thi tập.

1. Cảm hứng về quê hương, mẹ cha và hồi ức tuổi thơ:

Mạch nguồn, cội rễ như dòng sông cảm xúc chảy qua bao nhiêu bến bờ kỷ niệm:

Mùa nào cỏ cũng mướt xanh

Mưa xuân vương hạt long lanh mỗi ngày

Hè gieo ngọn gió mê say

Để thu hái gặt đầy tay hoa vàng

(Giữa bãi cỏ lành)

Quê hương trong “Ru mình” không chỉ là không gian địa lý, mà là nơi để nhớ, để thương, để trở về trong kỷ niệm, để soi bóng mình trong từng sợi khói, giọt mưa, từng tiếng gà ban trưa hay nỗi nhớ trong ánh mắt của mẹ già ngồi bên bậu cửa. Đó là vùng ký ức mà thơ Trương Minh Hiếu nhiều lần trở lại với tất cả yêu thương, tiếc nuối và ân tình sâu thẳm:

Vẫn là dằng dặc sông quê

Câu ca ai hát sao thê thiết lời

Người xưa thì đã xưa rồi

Liêu xiêu lối cũ cuối trời hắt hiu

(Người xưa lỗi cũ ta về)

* Trước hết, đó là hình tượng người mẹ - một biểu tượng của dịu dàng, tảo tần và giàu đức hy sinh:

Trong các bài thơ như “Mẹ ơi”, “Nhớ về thăm mẹ”, “Đọc thơ tặng mẹ” hay “Hương bồ kết”, hình tượng người mẹ hiện lên vừa chân thực, vừa thiêng liêng. Mẹ là hiện thân của yêu thương và đức hy sinh, của thời gian, ký ức và nguồn cội trong dịu dàng đằm thắm của thơ Trương Minh Hiếu. Và, đây:

Mẹ như quả chín cảnh xa

Như câu hát cuối bài ca cõi người

Chờ khi mẹ ốm nằm rồi

Mới về thăm mẹ bao lời như không

(Nhớ về thăm mẹ)

Hình tượng người mẹ trong “Hương bồ kết”, với động tác gội đầu chải tóc, tưởng chỉ là một chi tiết rất nhỏ, nhưng không, nó đã mở ra cả một không gian ký ức thời thơ ấu, khi mẹ còn trẻ, tóc còn xanh, và hương thơm còn vương vấn mãi, trong gió, trong nắng và trong dằng dặc tháng ngày. Qua thời gian, đến lúc nhìn lại thì mọi sự đã đổi thay, chỉ còn lại nỗi nuối tiếc với yêu thương đong đầy:

Bây giờ tóc đã già nua

Theo năm tháng, tóc ngẩn ngơ mái đầu

(Hương bồ kết)

Và:

Bên thềm bóng nắng hanh hao

Mẹ chờ con như sớm nao con về

(Đọc thơ tặng mẹ)

* Hình tượng người cha - bến đỗ lặng lẽ của nhọc nhằn và yêu thương:

Trong bài thơ “Cha tôi lái đò”, hình tượng người cha hiện lên thật giản dị, gần gũi và chứa đựng một ý nghĩa thiêng liêng. Cha vừa là trụ cột của gia đình, là nơi để người thân nương tựa, vừa là người âm thầm chống chèo cho “con thuyền gia đình” vượt qua bao gian khó, nhọc nhằn nhưng luôn lạc quan và tràn đầy hy vọng:

Khách vui quang gánh chất chồng

Buồn người lỡ chuyến đò không cũng chèo

(Cha tôi lái đò)

Khi người cha đã “thành người của xa xăm” thì hình bóng cũ hiện lên thật nhẹ nhàng:

Phận xưa đã hết long đong

Đói no đi với thinh không về trời

Đời rồi cũng đến thảnh thơi

Thong dong mây trắng người nơi dưới mồ

(Viếng mộ cha)

* Hình tượng quê hương - là hình tượng thiêng liêng, có ý nghĩa nhân văn sâu sắc:

Là không gian xúc cảm đong chứa những tầng sâu của tâm hồn con người. Và trong hình tượng quê hương ấy, có một bài thơ khắc họa cả hình tượng người cha, người mẹ trong không gian quê nhà với biết bao kỷ niệm, dẫu còn đó những khó khăn, thiếu hụt. Người đọc giật mình khi gặp bóng dáng cha mẹ mình, quê hương mình trong đó qua những câu thơ tưởng chừng xót xa nhưng ắp đầy ấm cúng:

Chợt thơm hương của rơm đồng

Ổ nằm mẹ ủ ấm nồng áo khăn

Thiếu thừa chiếu cuộn làm chăn

Cha chong chong giấc. Rét đằm đêm xưa

(Nhớ rét)

Rồi dù chỉ là cơn mưa bất chợt, giọt sương đầu đông, hay giấc ngủ trưa bên gió đồng - tất cả đều được khơi dậy và kết nối thành quê hương.

Bài “Mưa quê nhà” với những câu thơ thật hay:

Mưa thì cũng chỉ là mưa

Mà chiều nay gặp như chưa bao giờ

(Mưa quê nhà)

Không chỉ là cơn mưa trong tự nhiên nữa, đấy là mưa từ trong hồi ức bay về ướt đẫm nỗi niềm thương nhớ.

2. Cảm hứng triết luận về thân phận con người với tâm thế tự vấn, tự đối thoại với chính mình:

Người đọc bắt gặp trong “Ru mình” một con người đang tự vấn, đang trò chuyện với chính mình. Một cái tôi tự sự, tự vấn, tự ru. Giữa cuộc đời đổi thay, nhiều bất trắc, con người ấy càng đi càng thức ngộ, càng đau càng tỉnh. Và càng tỉnh táo thì lại càng tìm được sự trong trẻo, bình an trong thế giới nội tâm của chính mình.

Bài thơ “Tìm mình ở giữa nhân gian” là một lời độc thoại sâu sắc:

Trông chừng bát ngát biển khơi

Ngẫm mình như giọt nước trôi sông đầy

Ngày mai cầm ở hôm nay

Hỏi mình có khác hình hài hôm qua

Người thơ sống giữa đời thường, mà không thôi băn khoăn về một sự thật: Tôi là ai? Tôi còn giữ nguyên vẹn một tâm hồn trong trẻo mà cha mẹ, mà quê hương đã trao cho mình? Hay đã phôi pha trong gió bụi cuộc đời, trong bất an của kiếp nhân sinh?

Bài thơ “Nhắn người trong gương” là sự giật mình khi nhìn vào gương, để không chỉ là sự thức ngộ về thời gian, mà còn là sự nhận thức về bản ngã đôi lúc đã từng bị đánh rơi, đã từng bị quên lãng:

Giật mình chợt thấy trong gương

Người kia có phải vẫn thường là ta

Vết nào năm tháng hằn qua

Sợi nào bạc với phôi pha quãng đời

Rồi chúng ta đều thất bại theo thời gian. May mắn thay, sự thay đổi, tàn úa về hình hài không làm thay đổi nhân cách. Chữ Tâm, chữ Trí, chữ Nhân vẫn kiên cường tỏa sáng.

Nhìn cây lục bình trôi nổi trên dòng sông Tiền mênh mang sóng nước, Trương Minh Hiếu như thấy cả một “phận người” lam lũ nổi trôi từ thơ bé, mà thương, mà xót, mà cảm thông như với chính đời mình:

Bồng bềnh từ thuở một hai

Nổi chìm xuôi ngược dằng dai miền nào

(Lênh đênh lục bình)

Với tâm hồn của người thơ muốn giãi bày trắc ẩn, “Lênh đênh lục bình” kết thúc trầm lặng mà không buồn, khép lại mà vang vọng dư âm, sẻ chia và đồng cảm:

Phận đời, một phận trời sinh

Ngược xuôi chịu kiếp lênh đênh lục bình

Hay như trong bài “Bần ơi!”, cảm xúc trào dâng ngay từ cặp sáu tám đầu tiên:

Bần* là tên gọi của cây

Mà nghe muối xát đắng cay phận người

Và dòng chảy xúc cảm ấy cứ mênh mang, dập dềnh theo nhịp sóng đang vỗ về một loài cây dại đã gắn bó với con người lúc vui lúc buồn, khi lỡ làng, bệnh tật. Vì thương, vì cảm mà mong ước muốn vang lên thành lời:

Thương cây, ước được một lần

Gọi cây tên khác tên bần, bần ơi!

(Bần ơi!)

Triết lý sâu xa nhưng Trương Minh Hiếu cũng chỉ muốn “răn mình” để làm cho cuộc sống ngày một tốt lên, con người thêm những cảm xúc yêu thương, chia sẻ. Không “đao to búa lớn”, không “cao giọng chỉ bảo”, mà là thủ thỉ tâm tình, câu chữ rất “thường ngày” đã tạo nên trạng thái cảm xúc an hòa, mát lành dễ chịu khi ai đó đang lật mở từng trang “Ru mình”.

3. Tình yêu lứa đôi - những nhịp sâu lắng và nhân hậu:

Tình yêu lứa đôi trong “Ru mình” là một dòng chảy sâu lắng, tha thiết nhưng không bi lụy. Đó không chỉ là những rung động thuở ban đầu, mà còn là dư ba của một tâm thế từng trải qua gian khó nhọc nhằn, cách xa, chờ đợi và cả lặng thầm hy sinh, đánh đổi.

Tình yêu ấy không ồn ào mà thấm vào từng câu chữ như một làn sương mong manh, mờ ảo, nhưng vẫn thấm sâu, bền chặt. Người thơ không níu kéo, không oán trách, chỉ mong được “ru” bằng chút tình còn sót lại, như một hương xưa chưa tan nhòa, chưa phai nhạt hết. Đó là tình yêu của một người đã đi qua đủ nắng mưa để hiểu rằng, tình yêu không nhất thiết phải có được để mà chiếm lĩnh, sở hữu; mà đôi khi chỉ cần giữ lại một góc trong tim để mà nhớ thương, để mà tìm về:

Sao không chung một con đường

Cho đau khỏi lạc, cho thương khỏi chờ

Khôn ngoan nào của bây giờ

Chẳng bằng một chút dại khờ ngày xưa

(Café một mình)

Người thơ luôn mong ngóng khát khao được gần người mình yêu, được thổ lộ giãi bày, được trao đi và dâng hiến. Có lẽ, chỉ có tình yêu chân thành nói lên những lời do con tim mách bảo và xui khiến, mới mê say và ngọt ngào đến thế! Một lời “tuyên ngôn” để đón nhận sự sẵn sàng trong bài “Lại gần ta để có nhau”:

Lại gần ta để có nhau

Lo chi con sóng làm đau bãi bờ

Bởi chăng, đơn giản chỉ là những điều đã trở thành muôn thuở:

Bạc đầu chưa hết mộng mơ

Bao năm dào dạt bây giờ vẫn say

(Lại gần ta để có nhau)

Tình yêu lứa đôi đơn giản và gần gụi như tình yêu cây cỏ, khi “chạm” đến nhau rồi thì bao yêu thương, bao sinh sôi nảy nở ùa về. Nhịp thơ lục bát đều đều và nhẹ nhàng như sẻ chia, tâm sự, từ ngữ cũng rất “đời thường”. Nghe đâu đây như lá như hoa, như mây như gió. Nghe đâu đây mầm cây thức dậy. Nhưng chí lý và triết luận rất “con người”:

Chạm là gieo hạt vấn vương

Mầm cây trổ búp nhớ thương hôm này

…

Bao nhiêu mòn mỏi ưu phiền

Tan như gió thoảng trước miền sân si

Và:

Chạm vào chiếc lá em ơi

Nghĩa là tôi chạm vào tôi phút này

(Chạm vào chiếc lá)

Hay là:

Vắng em từ hạ qua dần

Nên thu một nửa chỉ lần lữa sang

(Một nửa mùa thu)

Có những điều đơn giản mà đâu phải ai cũng thấy, hay “biết rồi” mà “chẳng nói ra”, thì khi “Nghe tiếng chuông chùa”, Trương Minh Hiếu nói hộ:

Dễ gì buông bỏ cho vừa

Một lần tri kỷ, đã thừa muôn năm

Còn nhớ trong tập “Cội” với gần nửa những bài thơ Trương Minh Hiếu viết cách đấy mấy chục năm và rải rác sau này, hầu hết “ý tứ” vang lên từ “hiện thực” sinh động đầy màu sắc và ngồn ngộn thi ảnh. Đến lục bát “Ru mình” thì đã “chuyển hướng” rõ rệt: những chiêm nghiệm và từng trải, những sẻ chia và nhắc nhớ, những “lý lẽ” và “lập luận” đã khởi nguồn từ chính “con tim thi sĩ”, không “răn đe” hay “dạy đời”, nhưng tư tưởng “vọng ra” từ mỗi bài thơ lại nhẹ nhàng, rất đời thường, giản đơn mà sâu sắc, khiến độc giả ấn tượng và nhớ lâu. Thiết nghĩ, có được điều đó, người thơ cũng đủ được an ủi, được khích lệ mà cầm bút đi tiếp đam mê của mình.

KẾT LUẬN

Thể thơ lục bát dễ viết, khó hay. Nếu không có những điểm nhấn nào, thì những cặp sáu tám ấy dễ trôi và dễ nhạt. Rất may mắn, trong tập thơ “Ru mình” của nhà thơ Trương Minh Hiếu có một số điểm nhấn đáng chú ý. Đó là tính triết luận giàu trí tuệ, kết tinh trong những thi ảnh mới và đẹp, có khả năng gợi liên tưởng mạnh mẽ cho người đọc. Ba nguồn cảm hứng chủ đạo kể trên như ba dòng sông chảy trong tập thơ này. Người đọc soi mình vào trong đó, mà bắt gặp tâm hồn và cuộc đời mình. Đấy chẳng phải là hạnh phúc lớn lao của người làm thơ!

Thái Nguyên, tháng 7/2025

N.Đ.H

Các bài viết liên quan:

• Sách
• Không đề
• Ru mình - một khúc ru thấm đẫm nỗi niềm
• Bỗng nhiên lại thấy bầu trời trong xanh
• Hoa Phượng giấu ở đâu?
• Diễn ca : - Một thoáng Văn Công Hùng
• Thương lắm miền Trung

Những tác phẩm cũ hơn:

• Tìm lại bài thơ "Khi tuổi thơ qua đi"
• Ta từ lời thệ mà xanh
• Trời xanh ắt có an bài
• Thơ Nguyễn Thị Toán - Tiếng thơ của một tâm hồn yêu thương dung dị
• "Khi mẹ vào thăm cha" Khúc thơ đời thường thấm đẫm yêu thương của Nguyễn Diệu Liên
• Đến với bài thơ “HÀ NỘI NGÀY CON XA” của Nguyễn Thị Toán
• Cảm nhận về thơ Nguyễn Diệu Liên trong tập thơ & tản văn "Gõ cửa bình yên"

Những tác phẩm mới hơn:

• "Đi qua mỗi ngày tôi" - Nét mới trong thơ Trương Minh Hiếu