Câu lục bát mê tỉnh, vui buồn theo cầu dải lụa

Thứ sáu - 15/08/2025 16:45

(Ảnh: Pixabay)





CÂU LỤC BÁT MÊ TỈNH, VUI BUỒN THEO CẦU DẢI LỤA

(Đọc tập “Ru mình” - NXB Văn học, 2025 của Trương Minh Hiếu)

Nhà văn Nguyễn Đình Minh - Trưởng Chi hội Nhà văn Việt Nam tại Hải Phòng

“Ru mình” là tập thơ thứ ba của tác giả Trương Minh Hiếu. Đọc cả tập thơ sẽ thấy đây là cuộc đối thoại nội tâm vang lên day dứt, trăn trở của nhà thơ ở nhiều không gian, thời gian. Anh như bới tìm những quá vãng, như cố níu kéo lại chúng bằng trái tim đa cảm của mình: “Kiếp nay còn mấy cuộc chờ/ Gieo vần níu lại giấc mơ chưa tàn” - (Đi tìm lục bát). Có điều ở tập này, rất nhiều bài thơ tập trung vào những chuyển động nội tâm, phát lên tiếng của cái bên trong mình, hay nói cách khác là tiếng thơ hình thành vang lên từ cõi lòng, trong suy cảm của tác giả về một thuở xa, nó tích nén lại đã đến lúc cần giãi bày và bút thơ tác giả đã chủ động tiếp cận, chờ đón nâng niu:

Bao giờ về lại ngày xưa

Ta buông dải lụa gió đưa làm cầu
(Buông cầu dải lụa)

Những cái ngày xưa bước qua chiếc cầu dải lụa ấy lần lượt hiện dậy, nó song hành cùng người đọc, nó truyền vào người đọc cảm thức day dứt, chơi vơi về vùng thương nhớ. Và vẫn là quê hương hiện dậy trước tiên:

Một chiều trời trở heo may

Ta về lối cũ, gió quay ngang đường

Nhìn đâu cũng khói, cũng sương

Cũng mưa giăng trắng bốn phương trời tìm
(Người xưa lối cũ ta về)

Có thể là tác giả về quê mình bằng tâm tưởng nên cái hình ảnh quê được vẽ bằng thơ hôm nay vẫn mang thanh sắc quá khứ đậm chất đồng nội. Từng hình ảnh nhỏ lẻ được sum tụ lại thành bức tranh quê đẹp nhưng quạnh hiu đến xao lòng. Giữa khung cảnh ấy là nhà thơ, anh muốn tự dối lòng mình về nỗi buồn diệu vợi đang hiện hữu trong lòng, nhưng rồi hiện thực cô đơn vẫn lấn át:

Lặng nhìn theo phía xa vời

Quãng sông vắng bến, khung trời vắng mây

Mịt mờ cây với là cây

Dối lòng tay lại cầm tay của mình
(Hai phía không là)

Thấp thoáng đó đây trong những bài thơ hiện dậy những hình ảnh tươi đẹp ấm áp, nhưng hóa ra nó vẫn là sự tươi đẹp ở trong khát vọng: “Ngày đêm đủ những mong chờ/ Luống rau xanh mướt, vồng ngô căng đầy” - (Ngọn gió vườn nhà). Rồi khi chạm mặt với mưa quê thật, tác giả như thảng thốt bàng hoàng:

Mưa thì cũng chỉ là mưa

Mà chiều nay gặp như chưa bao giờ

Cơn mưa ào đến bất ngờ

Mà như có hẹn, có chờ từ lâu
(Mưa quê nhà)

Theo quy luật biến đổi tự nhiên, giọt mưa của hôm nay hoàn toàn không phải là những giọt đã rơi trong quá khứ, nó giống như lá cây vẫn xanh nhưng là lá mới, như nước sông trôi qua chân cầu, nhưng đã không còn là nước của ngày hôm qua… Trong giao cảm của nhà thơ với mưa thì lại là cơn mưa cũ trở về. Mưa thành cố nhân tri kỷ. Diễn tả điều này, tác giả đã tự tố cõi lòng mình luôn hướng về quá vãng, tâm trạng anh tự thoát li thực tại để thụ hưởng một hoài niệm mưa xưa. Đây là một kiểu cách thụ hưởng của những người mà tâm hồn đẫm chất nghệ sĩ mới có được.

Mặc dầu vậy, mạch chảy của tâm trạng luôn có một sự thống nhất, cái thực tại đánh thức mọi tri giác của nhà thơ vẫn là hiện thực trần trụi. Tiếng chuông chùa vang lên cảnh báo sự vô thường ở cõi nhân gian. Cái đi qua sẽ vĩnh viễn không trở lại, cái ở lại tạm thời là cõi lòng người lại là mênh mông tiếng gió, tiếng lá rụng hoa rơi:

Giật mình nghe tiếng chuông ngân

Thì ra đêm lại một lần đi xa

Lòng như gió bạt về ta

Như cây trút lá, như hoa rời cành
(Nghe tiếng chuông chùa)

Điểm qua một vài cặp lục bát để thấy chiếc “cầu dải lụa” của Trương Minh Hiếu đã dẫn lối lòng anh, hồn anh nhập lại cảnh xưa, tình cũ. Ở miền khắc khoải những hoài niệm ấy là thiên nhiên nước chảy, mây bay, hạt mưa chiều, là củ khoai, ngọn lá rau xanh… tất cả đều gắn vào trí nhớ, tạc vào nỗi niềm. Đọc nó lên như đi vào vùng nhạc, đôi lúc có những âm thanh thánh thót giữa một bè trầm trải rộng vơi đầy thương nhớ.

Và cũng từ cõi xưa thiên nhiên và quê kiểng ấy, con người hiện dậy. Đây là hình ảnh người mẹ yêu dấu:

Mắt trông như vệt mây nhòa

Lẫn quên vào nhớ, giờ là xưa thôi
(Nhớ về thăm mẹ)

Tác giả có nhiều bài thơ về mẹ, nhưng cặp lục bát này tái hiện một lát cắt trong quãng tuổi trời của mẹ. Quãng đời quên nhớ lẫn lộn, tính tình cũng biến đổi dị thường mà dân gian có câu ví “một già một trẻ bằng nhau”. Câu lục trong cặp này chứa một hình ảnh ví ấn tượng về đôi mắt mẹ - “như vệt mây nhòa”. Đó là cặp mắt tuổi xế chiều, có đấy mà như không, nhìn thấy được mà như không thấy gì, và rất mong manh có thể tan biến bất cứ lúc nào. Mẹ tồn tại ngay trước mắt con, hương thơm từ mẹ hay hương bồ kết mẹ gội con đều trí nhận được từ khứu giác và từ lòng yêu… nhưng thật tiếc nó vẫn bay đi:

Hương thơm quanh chỗ mẹ ngồi

Tóc khô, gió thổi lên trời bay bay
(Hương bồ kết)

Thế giới con người ẩn tàng trong hình ảnh mẹ kính yêu rõ ràng là thế giới đẹp, đầy thương mến nhưng rất đỗi mong manh biến đổi theo quy luật tan hóa vô thường. Những nhịp vần lục bát buồn, rất buồn như vậy như thúc đẩy nhà thơ co lại với lòng mình. Từ đây, các câu thơ trở về phản ánh nội tâm, soi và suy về đời mình, cuộc sống của chính mình. Và, bức chân dung tự họa hiện dậy:

Ơi à…! Có ngủ được đâu

Trăng tàn thổn thức mãi câu ru mình
(Ru mình)

Không ai ngủ mà còn hát ru được, cũng không ai hát ru cho chính mình ngủ. Đây là cách nói về sự cố gắng vượt lên tâm trạng bi thương theo cách dùng cái ngọt ngào dịu êm dựng lên bằng ảo tưởng để tự vuốt ve mình. Điều ấy vốn không có thật nên khúc ru trở thành vô nghĩa, nó chính là một khúc “thức”, khúc tỉnh của thể xác lẫn tâm hồn.

Ở tập này có khá nhiều bài tác giả tự soi mình qua nỗi nhớ với niềm vui nỗi buồn, qua những nhận thức lý trí về hiện thực cuộc sống vơi đầy, những biến đổi của thời cuộc, để rồi nhận ra chân thân của chính mình.

Đây là chút xanh hiếm hoi của tuổi thơ: “Hít hà chạy dọc triền đê/ Ta ôm ngờm ngợp dầm dề cỏ non” - (Sang Hai). Còn lại là rất nhiều nỗi buồn. Có thể là nỗi nhớ xưa vu vơ, bất chợt: “Bỗng dưng trời đổ mưa rào/ Bao nhiêu xưa cũ tràn vào cạn ly” - (Café một mình). Hay có thể là sự thất bại:

Tôi đi ôm mộng sang giàu

Phố phường đô thị nát nhàu giấc mơ
(Ngẫm ngợi chiều đông)

Và:

Mải mê đãi cát tìm vàng

Nhọc nhằn đổi lại ngỡ ngàng đồng thau!
(Tìm lại lời yêu)

Nhà thơ tìm ra cái nguyên cớ dẫn đến sự cô đơn của kiếp người, đó là sự thờ ơ lạnh nhạt của cõi lòng với quá khứ, bị sa vào cái ồn ã trần trụi thói đời mà quên đi sự vị tha, vị thương, sự thủy chung trong đợi chờ và hi vọng những điều tốt đẹp. Tôi nghĩ, cặp lục bát dưới đây hàm ngôn của nó không chỉ nói về tình yêu đôi lứa mà nói về nhiều mặt của cuộc sống:

Nổi chìm là bởi triều lên

Người cô đơn bởi từng quên đợi chờ
(Ngày không em)

Từ những đắng cay nhọc nhằn trên hành trình bươn trải, từ vị đắng mà trái đời bắt nhận và từ những nhận thức lý trí được đúc kết, nhà thơ tự soi chân dung của chính mình:

Giật mình chợt thấy trong gương

Người kia có phải vẫn thường là ta

Vết nào năm tháng hằn qua

Sợi nào bạc với phôi pha quãng đời
(Nhắn người trong gương)

Đây là khổ thơ hay xét về góc độ tạo ra các lớp ý trùng phức. Hình trong gương là ảnh ảo, đã ảo thì không thật, nhưng trong cái ảo tác giả tự nhận ra chính mình trong cái “người kia” ấy, với những vết hằn năm tháng, những sợi bạc phôi pha… nhưng cụ thể điều đó là những gì lại chỉ mình tác giả biết và tự nhìn mà đau. Vì vậy, bức chân dung nếu thoát ra khỏi chiếc gương soi để bước vào hiện thực, nó sẽ hóa thành một chữ “Buồn” vuông vức.

Trong dòng bi kịch tâm trạng ấy, sức sống mãnh liệt của một tâm hồn qua thử lửa vẫn khát khao vươn dậy chữa lại định mệnh của mình. Mơ ước ấy là ngọn đèn thắp sáng những nỗi buồn thương đã kết thành đêm, mặc dù ngọn đèn chỉ là vùng sáng nhỏ:

Bao giờ là chính mình đây

Là em nữa như sông đầy phù sa
(Tìm mình ở giữa nhân gian)

Hoặc:

Ước chi trên mỗi đoạn trường

Bình yên ta và ngày thường với hoa
(Với hoa)

Và tâm hồn thơ vẫn cất cánh thiên di tới một thế giới của kiếp sau để bắt đầu một cuộc đời mới. Ý thơ nghe dư âm chất “Liêu trai”, nhưng nỗi khát của trái tim tác giả ngay bây giờ lại là có thật:

Giấc mơ mà có ngày sau

Hằng đêm ta lại bắt đầu... trăng khuya
(Nửa đêm trăng ngà)

***

Chọn 68 bài cho “Ru mình”, tác giả đã có dụng ý nghệ thuật rất rõ ràng, nó như một tín hiệu báo trước đây là tập thơ thuần lục bát. Người đọc dễ cảm nhận được âm điệu thể thơ truyền thống với khá nhiều câu thơ ngọt đằm ý vị mang hơi thở ca dao. Điều này nói lên sự thành công trong khả năng tiếp thu và sáng tạo vía hồn của loại thể này. Bởi lục bát có thể hình thành từ năng khiếu bẩm sinh khi thi sĩ tự nhiễm hồn những câu ca dao, những lời ru từ trước mà bước theo, mặt khác cũng có thể được đào tạo trau dồi từ nghiên cứu, thể nghiệm. Có lẽ, Trương Minh Hiếu đã làm những vần lục bát theo cả hai cách trên! Vì vậy, có nhiều ngôn ngữ và hình tượng thơ mới, đặc biệt là những cảm và những nghĩ về thế thời, những phản ánh về cuộc sống con người vừa mang được không khí xưa vừa có hơi thở thời hiện đại.

Toàn tập thơ, các bài tuân thủ luật lục bát, không có phá cách, điều ấy nói lên một điều người làm thơ quyết chọn hình thức truyền thống của thể thơ này. Nhưng cái mới chính là ở thi tứ, ở những tầng ý nghĩa, cảm nghĩ, suy luận… về đời sống đương đại. Như vậy, cái vỏ cũ vẫn gói đầy ắp sức sống nội sinh mới mẻ và khi mở ra ta nghe vang vọng tiếng đời. Đó là một thành công! Nó làm cho thơ có ý nghĩa, có thông điệp, có tư tưởng chứ không phải loại lục bát “cố tạo ra sự thay đổi hình thức ngôn từ”.

Trong cuốn “Thi nhân Việt Nam”, xuất bản năm 1942, Hoài Thanh từng viết về Nguyễn Bính: “Ở mỗi chúng ta đều có một người nhà quê và cuộc đời bình dị của người làm ruộng cha truyền con nối từ mấy nghìn năm đã ăn vào tâm trí chúng ta. Ở Nguyễn Bính thì không thế! Người nhà quê của Nguyễn Bính vẫn ngang nhiên sống như thường... Thơ Nguyễn Bính đã đánh thức người nhà quê ẩn náu trong mỗi chúng ta...”. Có lẽ, nhận xét này đã đúng với nhiều nhà thơ chuyên làm lục bát và riêng ở tập này với Trương Minh Hiếu.

Làng Gừng, xã Vĩnh Bảo, tháng 7 năm 2025
N.Đ.M

Các bài viết liên quan:

• Về quê
• Chuyện về một chiếc giày
• Cha và con
• Hoa Lan
• Về tập thơ "Đi qua mỗi ngày tôi' của Trương Minh Hiếu
• Có một Khôi nguyên trong giới nghệ thuật phương Nam
• Câu lục bát mê tỉnh, vui buồn theo cầu dải lụa

Những tác phẩm cũ hơn:

• Lục bát "Ru mình" một nguồn chảy lặng xanh da diết
• Vỉa hè ngẫu sự
• Tình đất và người nhạc sĩ
• Về tập thơ "Đi qua mỗi ngày tôi' của Trương Minh Hiếu
• Trương Minh Hiếu - Thơ với năng lượng khai sáng "Hiện thực hồn mình"
• Như Sen Đồng Tháp
• Nỗi niềm bơ vơ khi buổi sớm mai lên trong "Bãi cỏ đêm đông" của Trương Minh Hiếu