Danh mục
- Tác giả - Tác phẩm
- Trang văn
- Trang thơ
- Văn học dân gian
- Lý luận - Phê bình
- Mỹ thuật - Âm nhạc
- Góc chia sẻ
- Giới thiệu
Video
Tin mới nhất
- Bâng quơ nhớ lại một ngày
- Tâm tang
- Nhớ làng
- Phép màu (P5)
- Ước mơ con trong ngày sinh của Mẹ
- Thử thách cuộc đời
- Chuyến xe cuộc đời
- Mưa bão
- Lãi chán
- Thương
- Nốt ruồi
- Miền Trung ơi!
- Ngày ấy người đi
- Không đề 3
- Tự sự
Kết nối link
- Lý luận - Phê bình
Về tập thơ "Đi qua mỗi ngày tôi' của Trương Minh Hiếu
Thứ bảy - 02/08/2025 10:24
VỀ TẬP THƠ “ĐI QUA MỖI NGÀY TÔI” CỦA TRƯƠNG MINH HIẾU
PGS TS Nguyễn Đức Hạnh
Trong dòng chảy không ngừng của thơ ca Việt Nam đương đại, Đi qua mỗi ngày tôi của Trương Minh Hiếu, xuất bản bởi Nhà xuất bản Hội Nhà văn Việt Nam năm 2025, nổi lên như một điểm sáng đầy cảm xúc và chiêm nghiệm. Tựa như một cuốn nhật ký bằng thơ, tập thơ không chỉ ghi lại hành trình sống của một tâm hồn nhạy cảm mà còn là lời mời gọi người đọc bước vào thế giới nội tâm sâu lắng, nơi ký ức, hiện thực, và triết lý đời sống đan xen một cách tinh tế. Với 59 bài thơ đa dạng từ lục bát truyền thống đến tự do hiện đại, Trương Minh Hiếu đã vẽ nên một bức tranh thơ ca vừa mộc mạc, vừa sâu sắc, vừa đậm chất Việt Nam, vừa mang hơi thở thời đại. Bài viết này sẽ phân tích cái hay, nguyên nhân thành công, và những biểu tượng nổi bật của tập thơ, qua đó khám phá sức sống của một tiếng nói thơ độc đáo trong lòng người đọc hôm nay.
1. Tập thơ hay ở đâu?
Đi qua mỗi ngày tôi nổi bật bởi hai yếu tố chính: tính trữ tình sâu sắc thấm đẫm ký ức quê hương, tình thân, và sự chiêm nghiệm tinh tế về thời gian, thân phận con người, được thể hiện qua ngôn ngữ giản dị nhưng giàu sức gợi và hình ảnh biểu tượng phong phú.
a. Tính trữ tình sâu sắc
Chất trữ tình là linh hồn của tập thơ, len lỏi trong từng câu chữ, gợi lên những rung động chân thành về quê hương, gia đình, và những khoảnh khắc đời thường. Trương Minh Hiếu có khả năng biến những điều giản dị thành những bức tranh thơ sống động, đầy cảm xúc. Trong bài Lời ru ban trưa, hình ảnh mẹ và giấc trưa yên bình được khắc họa qua giọng điệu dịu dàng:
Đòng đưa bóng nắng ban trưa
Ru chùm hoa tím lưa thưa bên thềm
Câu thơ như một khúc hát ru, gợi sự thanh bình của tuổi thơ, nơi tình mẫu tử hòa quyện với thiên nhiên qua hình ảnh “gió mềm trong tay”. Từ “đòng đưa” không chỉ tả chuyển động của nắng mà còn gợi nhịp điệu của tình yêu thương, như cái cách mẹ đong đưa con trong võng. Tương tự, bài Gió đồng xa tái hiện hình ảnh mẹ tảo tần nơi đồng ruộng:
Một đời đằm dưới bùn sâu
Bàn chân mẹ lội nát nhàu đồng xa
Hình ảnh “mạ xanh phơ phất giữa đồng” kết hợp với “sương sa tay gầy” tạo nên một bức tranh quê hương vừa chân thực vừa thơ mộng. “Nát nhàu” không chỉ nói về đôi chân mẹ mà còn gợi sự hy sinh thầm lặng, khiến người đọc không khỏi xúc động trước tình mẹ thiêng liêng. Một dẫn chứng khác là bài Ngày ấy mình về thăm quê, nơi ký ức về chuyến về quê được vẽ bằng những chi tiết sống động:
Ngõ làng đi như vạch chỉ tay
Tóc em thơm hương chanh, hương bưởi
Hương chanh, hương bưởi không chỉ là mùi hương cụ thể, mà còn là biểu tượng của quê nhà, gợi ký ức tuổi trẻ và tình yêu trong sáng. Câu thơ như một thước phim quay chậm, đưa người đọc trở về không gian làng quê Việt Nam, nơi mọi giác quan đều được đánh thức. Chính sự trữ tình này, với khả năng kết nối cá nhân và phổ quát, đã làm nên sức hút của tập thơ, khiến người đọc thấy mình trong từng câu chữ.
b. Sự chiêm nghiệm tinh tế
Bên cạnh chất trữ tình, tập thơ ghi dấu ấn bởi những suy tư sâu sắc về thời gian, thân phận, và ý nghĩa cuộc sống. Trương Minh Hiếu không chỉ kể chuyện mà còn mời gọi người đọc dừng lại, nhìn sâu vào chính mình. Trong bài Tự ngẫm, ông viết:
Cánh diều lên chín tầng mây
Chiều cao ở sức vóc dây mang về
Hình ảnh “cánh diều” không chỉ là vật thể mà còn là biểu tượng cho khát vọng và nội lực. Câu thơ nhấn mạnh rằng thành công hay sự vươn cao của con người phụ thuộc vào chính họ, như sợi dây giữ diều bay xa. Phân tích sâu hơn, “chín tầng mây” gợi một đích đến lý tưởng, nhưng “vóc dây” lại nhắc nhở về sự khiêm nhường, về nguồn lực nội tại cần được nuôi dưỡng. Bài thơ trở thành một lời tự nhắc nhở, đồng thời là thông điệp khích lệ người đọc tìm kiếm sức mạnh bên trong.
Một dẫn chứng khác là bài Đi qua mỗi ngày tôi, nơi tác giả chiêm nghiệm về sự vô thường:
Sông bên bồi có từ bên lở xiết
Gặp vàng thau lẫn lộn
Lẫn lộn giữa ngày thường
Câu thơ phản ánh quy luật cân bằng của đời sống: có được thì có mất, có xây thì có phá. Hình ảnh “bồi” và “lở” không chỉ tả hiện tượng tự nhiên mà còn là triết lý về sự đổi thay, về cách con người đối diện với những biến cố đời thường. Từ “vàng thau lẫn lộn” gợi sự phức tạp của cuộc sống, nơi giá trị thật giả đan xen, đòi hỏi sự tỉnh thức để nhận diện. Bài Lênh đênh lục bình cũng mang màu sắc chiêm nghiệm tương tự:
Phận đời, một phận trời sinh
Ngược xuôi chịu kiếp lênh đênh lục bình
Hình ảnh lục bình trôi nổi gợi thân phận con người, bấp bênh nhưng kiên cường. Từ “trời sinh” không mang sắc thái cam chịu mà như một sự chấp nhận thanh thản, một cách nhìn đời đầy nhân văn. Những suy tư này, được diễn đạt qua ngôn ngữ giản dị nhưng sâu sắc, giúp tập thơ không chỉ là tiếng nói cá nhân mà còn là tấm gương phản chiếu những trăn trở chung của con người.
2. Hay như thế nào?
Cái hay của Đi qua mỗi ngày tôi được thể hiện qua cách Trương Minh Hiếu kiến tạo một thế giới thơ ca vừa giản dị vừa giàu tầng ý nghĩa, vừa đậm chất cá nhân vừa mang tính phổ quát. Thơ ông như một dòng sông êm đềm, dẫn dắt người đọc qua những cung bậc cảm xúc, từ ký ức tuổi thơ đến chiêm nghiệm về đời sống, tạo nên sự đồng điệu sâu sắc.
Ngôn ngữ thơ giản dị nhưng giàu sức gợi: Trương Minh Hiếu sử dụng ngôn ngữ gần gũi, không hoa mỹ, như lời nói thường nhật, nhưng được chắt lọc kỹ lưỡng để tạo hình ảnh sống động và cảm xúc mạnh mẽ. Trong bài Chạm vào chiếc lá, câu thơ “Chạm vào chiếc lá em ơi / Nghĩa là tôi chạm vào tôi phút này” vừa đơn sơ vừa ẩn chứa triết lý sâu sắc về sự kết nối giữa con người và bản thể. Tương tự, trong Lời ru ban trưa, “Con nâng tay mẹ, gió mềm trong tay” gợi lên sự dịu dàng của tình mẫu tử, mang sức lay động lớn từ những từ ngữ mộc mạc. Ngôn ngữ này không chỉ dễ chạm đến trái tim mà còn mở ra không gian suy tưởng rộng lớn, khiến người đọc cảm nhận được chiều sâu ẩn sau sự giản dị.
Nhạc điệu thơ uyển chuyển: Nhạc điệu là một điểm mạnh, đặc biệt trong các bài lục bát như Phải lòng lục bát hay Những mùa cỏ xanh, nơi thơ chảy trôi tự nhiên, mềm mại như khúc hát ru. Chẳng hạn, “Nghe câu lục bát qua cầu / Chông chênh gặp gió, u sầu gặp mưa” trong Phải lòng lục bát mang nhịp điệu nhẹ nhàng, gợi cảm giác thân thuộc của văn hóa Việt. Trong Những mùa cỏ xanh, “Có trời và có nắng mưa / Có em nên cỏ bao mùa vẫn xanh” tạo âm hưởng êm ái, như lời thì thầm về sức sống bền bỉ. Ngay cả ở thơ tự do như Đi qua mỗi ngày tôi, nhịp điệu vẫn hài hòa, với “Sông bên bồi có từ bên lở xiết” cân đối giữa hình ảnh và cảm xúc, tạo sự liền mạch và cuốn hút.
Khả năng chuyển hóa hiện thực thành biểu tượng: Trương Minh Hiếu biến những hình ảnh quen thuộc như gió, sông, cỏ, lục bình thành biểu tượng giàu ý nghĩa, phản ánh tâm hồn và triết lý sống. Trong Lênh đênh lục bình, “Phận đời, một phận trời sinh / Ngược xuôi chịu kiếp lênh đênh lục bình” biến lục bình thành biểu tượng của thân phận con người, bấp bênh nhưng kiên cường. Tương tự, Tự ngẫm dùng hình ảnh cánh diều: “Cánh diều lên chín tầng mây / Chiều cao ở sức vóc dây mang về”, gợi ý niệm về nội lực và khát vọng vươn lên. Những biểu tượng này không chỉ làm phong phú ý nghĩa mà còn tạo chiều sâu, khiến thơ vượt khỏi giới hạn tả thực để chạm đến những tầng suy tư cao hơn.
3. Vì sao hay?
Sự thành công của Đi qua mỗi ngày tôi bắt nguồn từ nhiều yếu tố, từ tài năng của Trương Minh Hiếu đến bối cảnh sáng tác và cách ông tiếp cận thơ ca. Tập thơ không chỉ là sản phẩm của một tâm hồn thi sĩ, một ý chí nhà quản lý, mà còn là kết tinh của trải nghiệm sống, khát vọng sáng tạo, và sự gắn bó sâu sắc với cội nguồn văn hóa, tạo nên sức hút bền vững.
Trải nghiệm sống phong phú: Là một doanh nhân từng bôn ba nhiều vùng đất, Trương Minh Hiếu mang vào thơ những chất liệu đa dạng, từ ký ức tuổi thơ ở Thái Bình đến những chuyến đi xa ở Hạ Long, Cát Bà, Đà Nẵng, Tiền Giang, Cần Thơ, Bạc Liêu…, hay Úc, Đài Loan. Trong Gió đồng xa, hình ảnh quê hương hiện lên sống động: “Mạ xanh phơ phất giữa đồng / Gió ngày xưa ấy vẫn nồng nàn bay”. Ký ức đồng quê trở thành nguồn cảm hứng mãnh liệt, gợi sự gần gũi. Tương tự, Chiều Hạ Long khắc họa cảnh biển: “Ngổn ngang đảo đứng, đảo nằm / Chênh vênh vách núi, dùng dằng cây leo”, thể hiện cái nhìn sắc sảo từ trải nghiệm thực tế. Những chuyến đi này không chỉ làm giàu chất liệu mà còn giúp ông có cái nhìn sâu sắc về con người và cuộc sống, tạo chiều sâu cho thơ.
Khát vọng đổi mới sáng tạo: Như nhà thơ Kim Chuông nhận xét, Trương Minh Hiếu không lặp lại chính mình, mà chuyển từ thi pháp “hướng ngoại” trong Cội sang “hướng nội” trong Đi qua mỗi ngày tôi. Sự chuyển mình này thể hiện tâm hồn không ngừng khám phá. Trong Tự ngẫm, ông viết: “Bông hoa thơm bởi tự mình / Hoang vu đi mãi cũng thành đường quen”, gợi ý niệm về sự tự lực và sáng tạo. Sự đổi mới còn thể hiện qua cách kết hợp lục bát và thơ tự do, như trong Phải lòng lục bát: “Nghe câu lục bát qua cầu / Chông chênh gặp gió, u sầu gặp mưa”, vừa truyền thống vừa mới mẻ. Khát vọng này giúp thơ ông luôn tươi mới, cuốn hút.
Tâm hồn nhạy cảm và trí tuệ sắc sảo: Thơ Trương Minh Hiếu kết tinh từ trái tim dễ rung động và trí tuệ sắc sảo. Trong Chạm vào chiếc lá, “Chạm vào chiếc lá em ơi / Nghĩa là tôi chạm vào tôi phút này” thể hiện sự nhạy cảm khi liên kết thiên nhiên với bản thể. Bài Đi qua mỗi ngày tôi lại cho thấy trí tuệ chiêm nghiệm: “Sông bên bồi có từ bên lở xiết”, phản ánh quy luật đời sống. Sự kết hợp này khiến thơ ông vừa giàu cảm xúc, vừa sâu sắc ý tưởng.
Gốc rễ văn hóa Việt Nam: Tập thơ thấm đẫm tinh thần Việt qua hình ảnh đồng quê, triền đê, con đò. Trong Những mùa cỏ xanh, “Có trời và có nắng mưa / Có em nên cỏ bao mùa vẫn xanh” gợi vẻ đẹp mộc mạc, gần gũi. Sự gắn bó này tạo nên sự thân thuộc, khiến người đọc dễ dàng đồng cảm.
4. Biểu tượng “dòng sông” và “chiếc lá” trong tập thơ
Trong Đi qua mỗi ngày tôi, Trương Minh Hiếu khéo léo sử dụng các hình ảnh quen thuộc, lặp lại xuyên suốt tập thơ và nâng tầm chúng thành biểu tượng giàu ý nghĩa, phản ánh tâm hồn, cuộc sống, và triết lý của thi sĩ. Hai biểu tượng nổi bật là dòng sông và chiếc lá, không chỉ làm phong phú nội dung mà còn tạo chiều sâu, kết nối cảm xúc giữa người đọc và tác giả.
Biểu tượng “dòng sông”:
Dòng sông xuất hiện trong nhiều bài thơ như Đi qua mỗi ngày tôi, Lênh đênh lục bình, Buông cầu dải lụa, Mơ ngày không bão, trở thành biểu tượng cho dòng chảy thời gian, thân phận con người, và sự kết nối giữa các thế hệ. Sông, với đặc tính trôi chảy và biến đổi, gợi sự vô thường nhưng cũng là nguồn nuôi dưỡng sự sống và ký ức.
Trong bài Đi qua mỗi ngày tôi, dòng sông mang ý nghĩa triết lý sâu sắc:
Sông bên bồi có từ bên lở xiết
Gặp vàng thau lẫn lộn
Lẫn lộn giữa ngày thường
Hình ảnh “bồi” và “lở” phản ánh quy luật cân bằng của đời sống: sự được mất luôn song hành, như cách sông tạo nên bãi bồi từ những mảnh đất bị xói mòn. Từ “xiết” gợi sự mạnh mẽ, đôi khi nghiệt ngã của dòng chảy thời gian, nhưng cũng nhấn mạnh sự cần thiết của mất mát để tạo nên giá trị mới. Phân tích sâu hơn, sông ở đây không chỉ là một thực thể địa lý mà còn là hành trình đời người, nơi con người phải chấp nhận đổi thay để trưởng thành. Câu thơ như một lời nhắc nhở về sự tỉnh thức trước những biến cố đời thường, từ đó tìm thấy ý nghĩa trong sự mong manh của cuộc sống.
Một dẫn chứng khác là bài Lênh đênh lục bình, nơi sông gắn với thân phận bấp bênh:
Trôi theo sóng vỗ dạt dào
Nước ròng, nước nổi chìm vào buồn tênh
Sông ở đây là không gian của sự trôi nổi, nơi lục bình – biểu tượng cho con người – bị cuốn theo dòng đời. Từ “dạt dào” gợi sự sống động, nhưng “buồn tênh” lại nhấn mạnh sự cô đơn, lạc lõng. Tuy nhiên, hình ảnh sông không chỉ mang sắc thái u buồn mà còn gợi sức sống tiềm tàng, bởi lục bình vẫn xanh, vẫn trôi, như cách con người vượt qua nghịch cảnh. Trong Buông cầu dải lụa, sông lại mang ý nghĩa kết nối:
Bên bồi ở phía này sông
Muốn qua bên lở mà không có đò
Sông trở thành ranh giới giữa hai bờ, giữa quá khứ và hiện tại, nhưng cũng là nơi con người tìm cách vượt qua để gắn kết. Hình ảnh “dải lụa” gợi sự mong manh nhưng đầy ý nghĩa của những nỗ lực hàn gắn, như cách con người tìm về ký ức hay xây dựng tương lai. Qua các bài thơ, sông không chỉ là biểu tượng của thời gian và thân phận mà còn là không gian để thi sĩ suy tư về sự tồn tại, đổi thay, và ý nghĩa của sự gắn bó.
Biểu tượng “chiếc lá”:
Chiếc lá xuất hiện trong Chạm vào chiếc lá, Ấm cùng mùa đông, Nghe lời lá kể, trở thành biểu tượng cho sự mong manh, ngắn ngủi của đời người, nhưng đồng thời là cầu nối giữa con người và thiên nhiên, giữa hiện tại và vĩnh cửu. Chiếc lá, dù nhỏ bé, mang trong mình sức sống và ý nghĩa sâu sắc về sự tự nhận thức và trân quý khoảnh khắc.
Trong bài Chạm vào chiếc lá, tác giả viết:
Chạm vào chiếc lá em ơi
Nghĩa là tôi chạm vào tôi phút này
Câu thơ là một tuyên ngôn triết lý, gợi ý rằng hành động chạm vào chiếc lá không chỉ là sự tiếp xúc vật lý mà là một cách để con người đối diện với chính mình. Chiếc lá, với sự mong manh và vẻ đẹp giản dị, trở thành biểu tượng của bản thể, của khoảnh khắc hiện tại. Phân tích sâu hơn, từ “phút này” nhấn mạnh sự tỉnh thức, sự nhận ra giá trị của hiện tại trong dòng chảy vô thường. Hành động “chạm” không chỉ là cảm nhận thiên nhiên mà còn là sự khám phá nội tâm, như cách thi sĩ tìm thấy chính mình qua những điều nhỏ bé. Câu thơ mở ra một không gian suy tư, nơi người đọc được mời gọi nhìn lại bản thân, tìm kiếm ý nghĩa trong những khoảnh khắc tưởng chừng tầm thường.
Trong Ấm cùng mùa đông, chiếc lá lại mang sắc thái khác:
Chiếc lá chưa kịp vàng
Đã lao xao mặt đất
Hình ảnh “chiếc lá chưa kịp vàng” gợi sự ngắn ngủi của đời sống, như cách thời gian trôi qua nhanh chóng, không chờ đợi ai. Từ “lao xao” vừa tả âm thanh của lá rơi, vừa gợi sự xao động trong lòng người trước quy luật vô thường. Tuy nhiên, chiếc lá không chỉ biểu thị sự tàn phai mà còn là lời nhắc nhở trân quý hiện tại, bởi dù rơi, nó vẫn để lại dấu ấn trên mặt đất. Trong Nghe lời lá kể, chiếc lá tiếp tục là biểu tượng của ký ức và sự kết nối:
Lá rì rào kể ngút ngát ngàn sau
“Lá rì rào” gợi tiếng nói của thiên nhiên, như một cuốn sách ký ức kể lại những câu chuyện của quá khứ. Chiếc lá ở đây không chỉ mong manh mà còn trường tồn, như cách ký ức và giá trị của con người được lưu giữ qua thời gian. Qua các bài thơ, chiếc lá trở thành biểu tượng đa nghĩa, vừa là sự ngắn ngủi của đời người, vừa là cầu nối giữa con người và vũ trụ, giữa hữu hạn và vô hạn.
Kết luận
Đi qua mỗi ngày tôi của Trương Minh Hiếu là một tập thơ xuất sắc, không chỉ bởi cái hay trong cảm xúc trữ tình và chiêm nghiệm tinh tế, mà còn bởi những biểu tượng sâu sắc như dòng sông và chiếc lá, phản ánh hành trình tâm hồn của thi sĩ và những trăn trở của con người. Với ngôn ngữ giản dị nhưng giàu sức gợi, nhịp điệu uyển chuyển, và khả năng chuyển hóa hiện thực thành biểu tượng, tập thơ đã chạm đến trái tim người đọc, mời gọi họ cùng dừng lại, chiêm nghiệm, và tìm kiếm ý nghĩa trong hành trình sống của chính mình. Đây là một tác phẩm đáng trân trọng, góp phần làm phong phú thêm bức tranh thơ ca Việt Nam đương đại.